Όλα σε θυμίζουν 40 χρόνια από τον θάνατο του Μάνου Λοΐζου

 Όλα σε θυμίζουν

Ο Μάνος Λοΐζος υπήρξε μία από τις πλέον συμβολικές μορφές του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού και οι δημιουργίες του έχουν συνδεθεί στενά με τους αγώνες του λαϊκού κινήματος ενάντια στην καταπίεση και τις κοινωνικές ανισότητες. Στα περίπου 20 χρόνια ενεργούς δράσης του στη μουσική κυκλοφόρησε 9 δίσκους και συνεργάστηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, την Χαρούλα Αλεξίου, τη Μαρία Φαραντούρη, τον Φώντα Λάδη και άλλους μεγάλους καλλιτέχνες. Κομμάτια του, όπως το “Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας”, το “Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει” και ο θρυλικός “Δρόμος” – που είχε τη δική του ιστορία – έχουν αφήσει ξεχωριστή σφραγίδα και ιστορία στο ελληνικό πεντάγραμμο.

Παράλληλα, είχε γράψει μουσική για αρκετά κινηματογραφικά και θεατρικά έργα του Ορέστη Λάσκου, του Όμηρου Ευστρατιάδη, του Ντίνου Δημόπουλου και άλλων δημιουργών. Μαρξιστής, ονειροπόλος και βαθιά αντισυμβατικός, ο σπουδαίος συνθέτης άφησε πρόωρα την τελευταία του πνοή στη Μόσχα, έπειτα από πολύμηνη ταλαιπωρία με την υγεία του. Το ημερολόγιο έδειχνε 17 Σεπτεμβρίου του 1982.

Ο Μάνος Λοϊζος γεννήθηκε στις 22 Οκτωβρίου του 1937 στην Αλεξάνδρεια (ή σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες στη Λάρνακα και λίγο αργότερα μετανάστευσαν οικογενειακώς στην Αίγυπτο προς αναζήτηση καλύτερης ζωής).

Είχε κυπριακή και ελλαδίτικη καταγωγή (ο πατέρας του, Ανδρέας Λοΐζου, καταγόταν και ήταν κάτοικος των Αγιών Βαβατσινιάς -χωριό της επαρχίας Λάρνακας- και η μητέρα του, Δέσποινα Μανάκη, καταγόταν από τη Ρόδο). Από μικρή ηλικία ασχολείται με τη μουσική: στην ηλικία των επτά ετών μελετά βιολί, αρχικά ερασιτεχνικά κι έπειτα στο Εθνικό Ωδείο της Αλεξάνδρειας.

Αφού αποφοίτησε από το Αβερώφειο Γυμνάσιο το 1955 ήλθε στην Αθήνα με σκοπό να σπουδάσει. Αρχικά γράφτηκε στην Φαρμακευτική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά στις αρχές του 1956 την εγκαταλείπει με σκοπό να φοιτήσει στην Ανωτάτη Εμπορική. Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα φοιτά στην Σχολή Βακαλό θέλοντας να σπουδάσει ζωγραφική. Το 1960 εγκαταλείπει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο και εργάζεται περιστασιακά προκειμένου να επιβιώσει: άλλοτε ως σερβιτόρος, άλλοτε ως γραφίστας σε διαφημιστικές εταιρείες, άλλοτε ως μουσικός σε μπουάτ.

Ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Στα τέλη του 1961 αρχές του 1962 συμμετέχει σε μια πρωτοβουλία συγκρότησης του Συλλόγου Φίλων της Ελληνικής Μουσικής Την άνοιξη του 1962 χρησιμοποιείται από τον Μίκη Θεοδωράκη ως διευθυντής της χορωδίας του Συλλόγου Φίλων της Ελληνικής Μουσικής στις παραστάσεις της Όμορφης Πόλης. Ο Μάνος Λοΐζος φιλοξενείται στο σπίτι της πρώην συζύγου του καθηγητή των γαλλικών που είχε στην Αλεξάνδρεια, της Διδούς Πετροπούλου, η οποία εργαζόταν στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας. Αυτή θα συστήσει τον νεαρό μουσικό στον Μίμη Πλέσσα, ο οποίος μεσολαβεί στη δισκογραφική εταιρεία Φιντέλιτυ. Το 1962 ηχογραφεί το πρώτο του σαρανταπεντάρι Το τραγούδι του δρόμου σε στίχους Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και ερμηνεία από τον Γιώργο Μούτσιο.

Τον Μάρτιο του 1965 παντρεύεται την πρώτη του σύζυγο Μάρω Λήμνου. Μαζί της αποκτά και μία κόρη, τη Μυρσίνη. Όταν επιβλήθηκε η Χούντα των Συνταγματαρχών έφυγε για την Αγγλία, τον Σεπτέμβριο του 1967, για να επιστρέψει πάλι στην Ελλάδα στις αρχές της επόμενης χρονιάς. Το 1971 γνωρίζει τη δεύτερη σύζυγό του, την ηθοποιό Δώρα Σιτζάνη. Το 1972 θα αποτελέσει ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Μουσικοσυνθετών και Στιχουργών Ελλάδος (ΕΜΣΕ), που συστήνεται για την καταπολέμηση της κασετοπειρατείας και της λογοκρισίας. Το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου 1973 θα συλληφθεί στο σπίτι του στο Χολαργό και θα κρατηθεί για δέκα ημέρες. Το 1978 θα παντρευτεί την ηθοποιό Δώρα Σιτζάνη και την ίδια χρονιά θα γίνει πρόεδρος της Ένωσης Μουσικοσυνθετών και Στιχουργών Ελλάδος.

Τον χειμώνα του 1964 ο Μάνος Λοΐζος θα βρεθεί στο πλευρό της Μαρίας Φαραντούρη και του Γιώργου Ζωγράφου στη μπουάτ Στοά στο Κολωνάκι. Είναι που τότε κάποια νεαρή κοπέλα θα τον πλησιάσει στο καμαρίνι και θα του δώσει δύο στίχους που θα καθορίσουν την μετ’ έπειτα πορεία του. Ήταν η Κωστούλα Μητροπούλου και οι στίχοι για τα τραγούδια “Ο Δρόμος” και “Ο Στρατιώτης”. Συνεργάζεται με τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Σούλα Μπιρμπίλη, ηχογραφώντας σειρά τραγουδιών στη δισκογραφική εταιρεία Lyra του Αλέκου Πατσιφά. Η γνωριμία του με τον ποιητή και στιχουργό Γιάννη Νεγρεπόντη θα οδηγήσει στη δημιουργία κομματιών, όπως ο “Στρατιώτης”, ο “Τρίτος Παγκόσμιος” και αρκετών άλλων που θα παραμείνουν ανέκδοτα στη δισκογραφία όμως κερδίζουν ακρόαση στο πλαίσιο του νεολαιίστικου κινήματος της εποχής.

Στα τέλη του 1965 γνωρίζεται με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο με τον οποίο θα διαγράψουν στη συνέχεια σπουδαία κοινή μουσική πορεία. Η αρχή έγινε το 1966, όταν κυκλοφόρησε από την εταιρεία Odeon το πρώτο τους τραγούδι, το γνωστό “Αυτό τ’ αγόρι” με την υπέροχη φωνή της Αλέκας Μαβίλη. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους θα παρουσιάσει για πρώτη φορά σε συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά τα “Νέγρικα”, έναν κύκλο τραγουδιών σε στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη και ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Γιώργο Ζωγράφο. Επρόκειτο για την παρθενική του προσπάθεια να σμίξει τη μουσική του με τους σύγχρονους νεανικούς ρυθμούς και τα ηλεκτρικά όργανα.

Η άνοδος της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών θα ακυρώσει ορισμένες από τις συναυλίες της Πανσπουδαστικής Κίνησης με τα “Νέγρικα” και, προκειμένου να αποφύγει την ενδεχόμενη σύλληψη, ο Λοΐζος καταφεύγει για ένα εξάμηνο με την οικογένειά του στο Λονδίνο. Στο μεταξύ είχε κυκλοφορήσει μία ακόμη επιτυχία του με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, το “Η δουλειά κάνει τους άντρες”, που ακούστηκε από την Ελένη Ροδά στην ταινία Τρούμπα ’67 του Γρηγόρη Γρηγορίου. Το 1968, έχοντας επιστρέψει στην Αθήνα, ηχογραφεί και πάλι παρέα με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο τον πρώτο του προσωπικό δίσκο. Ήταν ο “Σταθμός” με τον οποίο εγκαινίασε τη συνεργασία του με τη δισκογραφική εταιρεία Minos, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος.

H δεκαετία του ’70

Η “αυγή” του 1970 θα βρει τον Μάνο Λοΐζο να κυκλοφορεί τον δεύτερο προσωπικό του δίσκο με τίτλο “Θαλασσογραφίες”. Τους στίχους των κομματιών υπογράφει ξανά ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Την ίδια χρονιά συνεργάζεται με τον Στέλιο Καζαντζίδη (Δε Θα Ξαναγαπήσω, Όταν Βλέπετε Να Κλαίω) και τον Γιάννη Καλατζή (Παραμυθάκι Μου, Τα Πλεούμενα).

Το 1972 κυκλοφορεί ο τρίτος προσωπικός δίσκος του Λοΐζου “Να ‘χαμε τι να ‘χαμε” σε μία εκ νέου συνεργασία του με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, με τον οποίο θα γράψουν και ορισμένα κομμάτια που θα έρθουν αντιμέτωπα με τη λογοκρισία της Χούντας (Ο Αρχηγός, Θα Κλείσω το Παράθυρο). Η “Πρώτη Μαΐου”, ο “Τσε” και ο “Μέρμηγκας” θα ηχογραφηθούν στη συνέχεια με δικούς του στίχους. Τον επόμενο χρόνο συνεργάζεται με τον ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου, γεννώντας το κομμάτι – και ομώνυμο άλμπουμ – “Καλημέρα Ήλιε”, που τραγούδησε η Χάρις Αλεξίου. Το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου του 1973 συλλαμβάνεται στο σπίτι του στον Χολαργό και κρατείται για δέκα ημέρες.

Το 1974 κυκλοφορεί τα “Τραγούδια του Δρόμου”, προσθέτοντας κομμάτια του που είχαν απαγορευτεί τα προηγούμενα χρόνια. Ταυτόχρονα, δίνει το “παρών” σε σειρά μεγάλων λαϊκών συναυλιών με αφορμή την πτώση της Δικτατορίας, ενώ την επόμενη χρονιά θα κυκλοφορήσει και το άλμπουμ “Τα Νέγρικα”, εννέα χρόνια μετά την πρώτη τους παρουσίαση. Το φθινόπωρο του 1976 ήρθαν “Τα Τραγούδια Μας”. Πρόκειται για μία συλλογή λαϊκών κομματιών σε στίχους του Φώντα Λάδη, που περιέχουν άμεσες και καυστικές αναφορές στο πολιτικό κλίμα της εποχής. Ορισμένα από αυτά θα βρεθούν αντιμέτωπα με αποκλεισμούς και απαγορεύσεις από το κράτος.

Τον Ιούνιο του 1979, έπειτα από μία μακρά περίοδο έντονης πολιτικής στράτευσης μέσα από τη μουσική, ο Μάνος Λοΐζος επιστρέφει στο “καθημερινό” λαϊκό τραγούδι με το άλμπουμ Τα Τραγούδια της Χαρούλας, που ηχογραφεί με την Χαρούλα Αλεξίου σε στίχους του Πυθαγόρα και του Μανώλη Ρασούλη. Από αυτόν τον δίσκο θα προκύψουν οι μεγάλες επιτυχίες “Όλα Σε Θυμίζουν” και “Τέλι Τέλι Τέλι”.

Για Μια Ημέρα Ζωής και το πρόωρο τέλος

Τον Οκτώβριο του 1980 κυκλοφορεί ο δίσκος “Για Μια Μέρα Ζωής”, όπου ο Λοΐζος θα επιχειρήσει μέσα από την συνεργασία του με διάφορους στιχουργούς της εποχής μία προσέγγιση στον ηλεκτρικό ήχο. Το “Για Μια Μέρα Ζωής” έμελλε να είναι ο τελευταίος δίσκος της καριέρας του. Την άνοιξη του επόμενου έτους θα πραγματοποιήσει συναυλίες σε ΗΠΑ, Καναδά, Αγγλία και Σουηδία και το καλοκαίρι θα γυρίσει ολόκληρη την Ελλάδα με τα τραγούδια του, παρέα με τον Χρήστο Λεοντή και τον Θάνο Μικρούτσικο.

Τον Οκτώβριο του 1981 εισάγεται στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο με περικαρδίτιδα και νεφρική ανεπάρκεια και ταξιδεύει στη Μόσχα για γενικές εξετάσεις στο τέλος του χρόνου. Στις 8 Ιουνίου του 1982 υφίσταται εγκεφαλικό επεισόδιο και νοσηλεύεται για ένα μήνα, ενώ στις 16 Αυγούστου ταξιδεύει και πάλι στη ρωσική πρωτεύουσα για να συνεχίσει τη νοσηλεία. Στις 7 Σεπτεμβρίου θα χτυπηθεί από δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο, ώσπου δέκα ημέρες αργότερα θα “καταλήξει”.

Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησε το άλμπουμ Γράμματα Στην Αγαπημένη σε στίχους του Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και ελληνική απόδοση του Γιάννη Ρίτσου. Ο Λοΐζος είχε δείξει έντονο ενδιαφέρον για τα ποιήματα του Χικμέτ ήδη από το 1973. Τις επόμενες δεκαετίες κυκλοφόρησαν πολλές συλλογές και επανεκτελέσεις κομματιών του Μάνου Λοΐζου, ενώ έχουν πραγματοποιηθεί αμέτρητες συναυλίες προς τιμήν του έργου του. Το 2007 χαρακτηρίστηκε από τους καλλιτέχνες της μουσικής “Έτος Μάνου Λοΐζου”, με αφορμή την συμπλήρωση 70 χρόνων από την γέννηση και 25 χρόνων από τον θάνατό του.

Πώς ο Μάνος Λοΐζος «αφόπλισε» αστυνομικό και τραγούδησε δημόσια τον απαγορευμένο Μίκη

Την ημέρα που βραβεύτηκε η ταινία «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το 1971, στην Αθήνα κηδευόταν ο Γιώργος Σεφέρης. Το καθεστώς της δικτατορίας είχε εδραιωθεί για τα καλά και οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις περνούσαν από αυστηρή λογοκρισία.

Στη Θεσσαλονίκη, ακόμα και μέσα στην αίθουσα, κατά την διάρκεια των βραβεύσεων η αστυνομική παρουσία ήταν αισθητή. Μια άγνωστη ιστορία από την ημέρα της βράβευσης της ταινίας στο φεστιβάλ, με πρωταγωνιστή τον Μάνο Λοϊζο, διηγήθηκε στη «Μηχανή του Χρόνου» ο συγγραφέας Νίκος Γκροσδάνης:

«Και φτάνουμε λοιπόν, τα βράδυ της «Ευδοκίας». Χαμός. Όταν τέλειωσε η προβολή όλοι οι ιθύνοντες, πήγαν απέναντι στο Ντορέ για να κάνουν  τις συζητήσεις τους και στα σκαλάκια της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών, μαζεύτηκαν πάνω από 20-30 παιδιά, φοιτητές, που ήταν στον β’ εξώστη για να μιλήσουν για την «Ευδοκία» και για τα άλλα που συνέβησαν.

Ένα από τα παιδιά σηκώθηκε και λέει: «Στην Αθήνα σήμερα, έγινε χαμός. Ήταν η κηδεία του Γιώργου Σεφέρη, κατέβηκε όλη η Αθήνα και για πρώτη φορά, ακούστηκε δημοσίως η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη».

«Δηλαδή το τραγούδι η «Άρνηση»… το περιγιάλι το κρυφό…  τραγουδούσαν όλοι οι Αθηναίοι συνοδεύοντας το φέρετρο του Σεφέρη. Και ένα άλλο παιδί από αυτά τα 30 που ήταν στα σκαλάκι λέει: «Παιδιά για να τιμήσουμε σήμερα αυτόν τον Έλληνα που έφυγε, ας τραγουδήσουμε κι εμείς ένα κομμάτι του Μίκη» και ένα άλλο παιδί μας κοιτά… Απέναντι ήταν 7-8 αστυνομικοί, που θα μας μπουζούριαζαν γιατί τότε, έτσι και σε πιάνανε με τραγούδι του Θεοδωράκη πήγαινες μέσα και άντε να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας.

Αλλά, τα νιάτα δεν λογαριάζουν τέτοια πράγματα. Και αρχίζει ένα κορίτσι αρχικά να τραγουδά «στο περιγιάλι το κρυφό» και γίνεται μια περίεργη χορωδία αυτών των παιδιών. Να τραγουδάμε για πρώτη φορά απαγορευμένη μουσική του Μίκη, μουσική του Θεοδωράκη έξω από ένα δημόσιο κτήριο.

Βλέπουν λοιπόν απέναντι, ενώ κρατάει το τραγούδι τον Μάνο Λοΐζο, τον Δαμιανό και πολλούς άλλους να έρχονται προς τα εμάς, συγκινημένοι. Ταυτόχρονα, έρχονται τα καρακόλια μαζί και λέει ένας: «Τι κάνετε εδώ;». Γυρίζει ο Λοΐζος και λέει: «Αποχαιρετούμε έναν που έφυγε σήμερα». «Πέθανε;» ρωτάει. «Συγγενής σας ήταν;» συνεχίζει το καρακόλι και ο Λοΐζος απαντά: «Ήταν Έλληνας, να σας πω και το όνομα του; Γιώργος Σεφέρης, τον γνωρίζετε;»

«Ο αστυνομικός, κοιτάει τον διπλανό και δεν λένε τίποτα. Γυρίζει προς τα παιδιά ο Λοΐζος και λέει: «Παιδιά εδώ και μια εβδομάδα το BBC μεταδίδει τα τραγούδια του Μίκη από τον Σεφέρη και ένα από αυτά είναι πάρα πολύ γνωστό  «Λίγο ακόμα θα δούμε τις αμυγδαλιές να ανθίζουν»… Το ξέρετε;» Πολλά παιδιά είπαν, το ξέρουμε. «Λοιπόν πάμε»… Και σηκώνει τα χέρια του ο Λοΐζος, σαν να διευθύνει τη χορωδία και αρχίζουν όλοι να τραγουδούν.

Όταν τέλειωσε το τραγούδι, οι αστυνομικοί δεν μας διέκοψαν, στο τέλος μόνο μας είπαν: «Άντε τώρα στα σπιτάκια σας, τέλειωσε η συναυλία». Ήταν μια αξέχαστη εποχή. Όταν βλέπω την «Ευδοκία», ακόμα και σήμερα και ακούω την μουσική του Λοΐζου, συνειρμικά θυμάμαι αυτά νέα  παιδιά που σήμερα είναι  50άρηδες – 60άρηδες και αναρωτιέμαι αν θα θυμούνται αυτό το φοβερό βράδυ».

Έτσι τέλειωσε λοιπόν η «Ευδοκία», τέλειωσε και η πρώτη λαϊκή αντίσταση που συνέβη με ένα μόνο τραγούδι του Θεοδωράκη έξω από την Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, σε σχέση με το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου.

 

Δισκογραφία

1968 Ο Σταθμός (MINOS)

1970 Θαλασσογραφίες (MINOS)

1971 Ευδοκία (MINOS) Soundtrack

1972 Να χαμε τι να χαμε (MINOS)

1974 Καλημέρα ήλιε (MINOS)

1974 Τα τραγούδια του δρόμου (MINOS)

1975 Τα Νέγρικα (Μαρία Φαραντούρη)

1976 Τα τραγούδια μας (ΜΙΝΟS)

1979 Πρώτες εκτελέσεις (ΜΙΝΟS)

1979 Τα τραγούδια της Χαρούλας (ΜΙΝΟS)

1980 Για μια μέρα ζωής (ΜΙΝΟS)

1983 Γράμματα στην αγαπημένη (ΜΙΝΟS)

1985 Ο δρόμος του Μάνου (ΜΙΝΟS)

1985 Αφιέρωμα από το Ολυμπιακό στάδιο

1992 Οι μπαλάντες του Μάνου (ΜΙΝΟS)

1995 Κάτω από ένα κουνουπίδι (Μεσόγειος)

1997 Ενθύμιο Τρυφερότητας

2002 Εκτός Σειράς. Σαράντα σκόρπιες ηχογραφήσεις

2003 Τα τραγούδια του Σεβάχ

2007 Αφιέρωμα στον Μάνο Λοίζο (Χάρις Αλεξίου)

ΠΗΓΗ: Wikipedia, lavart, in.gr