Αστέρια και γαλαξίες, γιατί να ενδιαφέρουν τον άνεργο και τον φτωχό; Του Αλέκου Αναγνωστάκη

 Αστέρια και γαλαξίες, γιατί να ενδιαφέρουν τον άνεργο και τον φτωχό;

Του Αλέκου Αναγνωστάκη 

Ραντεβού με την ιστορία της επιστήμης

Τι ακριβώς συμβαίνει και γιατί;

Αξίζει τον κόπο;

Στο κάτω – κάτω «τι ενδιαφέρει τον άνεργο, τον πεινασμένο;»

Αυτά και άλλα  είδαν το φως της δημοσιότητας καθώς η NASA δημοσίευσε την πρώτη κιόλας φωτογραφία από το διαστημόπλοιο James Webb. Το διαστημικό τηλεσκόπιο  Webb  είναι το αποτέλεσμα 25 ετών εργασίας χιλιάδων επιστημόνων, μηχανικών και διοικητικών στελεχών που ανήκουν σε μία διεθνή κοινοπραξία.

Αποτελεί εγχείρημα της NASA σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό και τον Καναδικό Οργανισμό Διαστήματος κόστους 10 δις δολαρίων. (Ο Τζέιμς Ε. Γουέμπ διετέλεσε δεύτερος διευθυντής στην ιστορία της NASA και είχε κεντρικό ρόλο στο πρόγραμμα Απόλλων). Εκτοξεύτηκε πριν εφτά σχεδόν μήνες, στις 25 Δεκεμβρίου 2021, δίνοντας ραντεβού με την ιστορία της επιστήμης.  

Είναι κατασκευασμένο για να «βλέπει» τα αντικείμενά του κατά κύριο λόγο στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος του ηλιακού φωτός, και είναι περίπου 100 φορές πιο ευαίσθητο από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble –που εκτοξεύθηκε το 1990 – το οποίο λειτουργεί κυρίως στο οπτικό και υπεριώδες τμήμα του  φάσματος του ηλιακού φωτός.

 

Η φωτογραφία απεικονίζει το σύμπαν (σ.σ. μέρος του)13 δισεκατομμύρια χρόνια πριν.

Παρατηρώντας την πρώτη, αυτήν την εξαιρετικά διαυγή, τη βαθύτερη εικόνα μέρους του άπειρου σύμπαντος νοιώθεις το μεγαλείο και την απεραντοσύνη του.

Εικόνα που συμπληρώνεται με μερικές ακόμα φωτογραφίες που λίγες ώρες αργότερα, δόθηκαν στη δημοσιότητα, και αποκαλύπτουν τους παλαιότερους γαλαξίες που έχουν δει ποτέ ανθρώπινα μάτια, διαπιστώνουν στοιχεία για νερό σε έναν πλανήτη 1.000 έτη φωτός από τη Γη και λεπτομέρειες από ένα «βρεφοκομείο» άστρων κατά  τη γέννηση τους αλλά  και τον θάνατο  άστρων από ένα «συμπαντικό κοιμητήριο».

Η 12η Ιουλίου του 2022 περνά οριστικά πλέον στην ιστορία της βασικής επιστημονικής έρευνας.

 «Σκοπός του πρωτοποριακού τηλεσκοπίου James Webb είναι να εξερευνήσει την προέλευση του σύμπαντος, των γαλαξιών, των αστεριών και της ίδιας της ζωής»,  σημειώνει ο Silas Laycock, αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Λόουελ, στο The Conversation.

Το τηλεσκόπιο χάρη στο δεύτερο κάτοπτρο του που μπλοκάρει την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπεται από τον Ήλιο, τη Γη και τη Σελήνη και χάρη στο γιγαντιαίο του πρώτο κάτοπτρο, που είναι 6,5 φορές μεγαλύτερο από το προκάτοχό του, το Hubble,  μπορεί να παράγει εικόνες με μια ευκρίνεια που δεν έχει επιτευχθεί ποτέ πριν από κανένα άλλο τηλεσκόπιο.

H διαφορά μεταξύ της ποιότητας των εικόνων από τα δύο τηλεσκόπια είναι χαοτική. Οι λεπτομέρειες και το zoom που μπορεί κάποιος να κάνει στις εικόνες από το James Webb είναι εντυπωσιακές.

Επιπλέον, το Webb μπορεί και να αναλύει τις συνθήκες που επικρατούν σε εξωπλανήτες για να διαπιστώνουμε αν είναι ή όχι κατοικήσιμοι και φιλικοί στη ζωή.

 

Εκθαμβωτικές απεικονίσεις

Η λεπτομέρεια των χιλιάδων μεμονωμένων γαλαξιών είναι εκπληκτική.

Η πρώτη εικόνα από το Webb είναι ένα σμήνος γαλαξιών (αλληλοεπιδρώντες γαλαξίες), γνωστό στους αστρονόμους ως SMACS 0723. Βρίσκεται στον ουρανό του νότιου ημισφαιρίου και απέχει 5,12 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη.

 «Οι μεγάλοι λευκοί γαλαξίες στη μέση της εικόνας ανήκουν στο σμήνος γαλαξιών και είναι παρόμοιοι σε ηλικία με τον Ήλιο και τη Γη. Γύρω και διάσπαρτοι μεταξύ αυτών εμφανίζονται πιο μακρινοί γαλαξίες, που απλώνονται σε θεαματικά τόξα σαν να φαίνονται μέσα από μεγεθυντικό φακό. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει. Οι γαλαξίες του φόντου είναι πολύ πιο μακριά από τη Γη, αλλά φαίνονται μεγεθυσμένοι, καθώς το φως τους κάμπτεται προς τη Γη από τη βαρύτητα του πολύ πιο κοντινού σμήνους. (Την καμπύλωση του φωτός καθώς αυτό διέρχεται από ισχυρά βαρυτικά πεδία προβλέπει η θεωρία της σχετικότητας)

Στο βάθος μπορεί να δει κανείς αμυδρά πιο μακρινούς κόκκινους γαλαξίες διασκορπισμένους σαν ρουμπίνια στον ουρανό. Μετρώντας τα ακριβή χαρακτηριστικά του φωτός τους, οι αστρονόμοι μπορούν να πουν ότι σχηματίστηκαν πριν από περισσότερα από 13 δισεκατομμύρια χρόνια…!!!!!».

Το φως ταξιδεύει με 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Αν λοιπόν γνωρίζουμε την απόσταση ενός αστεριού από εμάς τότε μπορούμε να υπολογίσουμε το χρόνο που χρειάστηκε η εικόνα για να φτάσει σε εμάς. Άρα γνωρίζουμε  πριν από πόσα χρόνια «τραβήχτηκε» η εικόνα που βλέπουμε. Αν π.χ. ο εξωπλανήτης WASP 96-B, που απεικονίζεται στη  δεύτερη εικόνα του διαστημικού τηλεσκόπιου, απέχει 1.000 έτη φωτός από τη Γη, τότε η εικόνα του που βλέπω σήμερα «τραβήχτηκε» πριν 1000 χρόνια καθώς για να φτάσει σε εμάς χρειάστηκε 1000 χρόνια. Οπότε οι μυριάδες κουκίδες που αποτυπώνονται στο υπερσύγχρονο σύστημα του James Webb από τα βάθη του σύμπαντος και των γαλαξιών δεν είναι παρά εικόνα του παρελθόντος! 

Αλλά το τηλεσκόπιο δεν απεικονίζει μόνο, αναλύει κιόλας.

Έτσι, διαπιστώθηκε π.χ. πως  ο WASP 96-B  αποτελείται από υδρατμούς (ίχνη νερού), σύννεφα και ομίχλη. «Δεν γνωρίζαμε αν κάποιος πλανήτης έξω από το ηλιακό μας σύστημα διαθέτει ατμόσφαιρα ή όχι. Είναι το πρώτο τηλεσκόπιο που μπόρεσε να επιβεβαιώσει ότι υπάρχει ατμόσφαιρα σε έναν εξωπλανήτη», εξηγεί ο Γιάννης Δαγκλής, καθηγητής Διαστημικής Φυσικής του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος.

 «Καθώς ο Webb προχωρά στην παρατήρηση μικρότερων πλανητών που θα μπορούσαν ενδεχομένως να φιλοξενούν ζωή, οι αστρονόμοι αναμένουν να ανιχνεύσουν τα «δακτυλικά αποτυπώματα» οξυγόνου, αζώτου, αμμωνίας και άνθρακα με τη μορφή μεθανίου και άλλων υδρογονανθράκων. Ο στόχος είναι να βρεθούν ίχνη ζωής, δηλαδή, χημικές ενώσεις και ουσίες που θα έδειχναν ότι η ατμόσφαιρα τροποποιείται από ζωντανούς οργανισμούς» σημειώνει ο Silas Laycock.

Συνταρακτικές εξελίξεις.

Στις τρεις τελευταίες εικόνες το Webb εξερευνά τη γέννηση και το θάνατο των αστεριών.

 Η ικανότητα του Webb να συλλαμβάνει το υπέρυθρο φάσμα του φωτός, ακόμα και το ασθενές, επέτρεψε στις κάμερές του να καταγράψουν  θεαματικές λεπτομέρειες του νεφελώματος Carina όπου γεννιούνται αστέρια.

Το νεφέλωμα Carina είναι εν ολίγοις ένα είδος βρεφοκομείου αστεριών. Το καρέ με την ονομασία «Κοσμικά Βουνά» είναι μία μόνο μικρή περιοχή σχηματισμού άστρων που ονομάζεται NGC 3324 στο νεφέλωμα αυτό. Αποκαλύπτονται έτσι  για πρώτη φορά αόρατες μέχρι πρότινος περιοχές γέννησης των αστεριών.

Τα αστέρια όμως είναι κατά κάποιο τρόπο ζωντανοί οργανισμοί: «Καθώς τα αστέρια γερνούν και πεθαίνουν, «φουσκώνουν» τα εξωτερικά τους στρώματα και σχηματίζουν νεφελώματα, όπως το εκπληκτικό Δακτυλιοειδές Νεφέλωμα, που κατέγραψε το τηλεσκόπιο James Webb.  Πρόκειται για ένα πελώριο νέφος αερίων που περιβάλλουν ένα άστρο που πεθαίνει», εξηγεί ο  ο Silas Laycock και περνά στην τελευταία φωτογραφία.

«Αυτή απεικονίζει το Κουιντέτο του Στέφαν (Stephan’s Quintet), μία ομάδα πέντε γαλαξιών, που απέχουν 300 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη», σημειώνει.

 Φωτογραφίες λοιπόν που στάλθηκαν από 1,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τη Γη - σχεδόν 4 φορές πιο μακριά από την απόσταση της Σελήνης.

Εικόνες  πριν 13 δισεκατομμύρια χρόνια, «Φτάσαμε σχεδόν στα όρια του σύμπαντος» υπογραμμίζει ο Διονύσης Σιμόπουλος επίτιμος διευθυντής του πλανηταρίου. Και   «οι αστρονόμοι προετοιμάζονται για κάτι που βρίσκεται εκεί έξω, το οποίο ποτέ δεν είχαμε υποθέσει ότι θα ήταν εκεί» κατά τον  νομπελίστα αστροφυσικό  Τζον Μάθερ. Κι αυτό γιατί κάθε καινούρια επιστημονική ανακάλυψη, κάθε νέο κοίταγμα του κόσμου, μαζί με τις νέες γνώσεις ανοίγει μπροστά στην ανθρωπότητα νέες περιοχές άγνοιας – προκλήσεις για μελέτη και έρευνα σε αυτό το ασυμπτωτικό ταξίδι  προσέγγισης  της αντικειμενικής πραγματικότητας.

Ε και; «Τι μας νοιάζει εμάς; Τι νοιάζει τον άνεργο, τον φτωχό;»

 Αν δεχτούμε αυτή τη συλλογιστική τότε τι ένοιαζε το φτωχό άνθρωπο η ανακάλυψη από τον Αρχιμήδη του ατέρμονα κοχλία, του εργαλείου που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται αναλλοίωτο  (π.χ. στις πομόνες) εδώ και 2,5 χιλιάδες χρόνια για την άντληση  νερού για να πίνουν  νερό ζώα,  άνθρωποι και φυτά στον πλανήτη; Τι μας ενδιέφεραν τα πειράματα της Κιουρί με το Πολώνιο και η ανακάλυψη των ακτινών Χ που επέφεραν άλλη μια επανάσταση  στην Ιατρική; 

Και εντέλλει μας ενδιαφέρει ή όχι η βασική επιστημονική έρευνα;

Αλλά με τη βασική έρευνα προόδευσε και προοδεύει με άλματα η ανθρωπότητα!

Εν προκειμένω τα δυσθερμαγωγά και θερμοαντοχικά υλικά που χρησιμοποιούνται στα διαστημόπλοια, οι επιστημονικά και τεχνικά ακριβείς ηλεκτρονικοί φακοί, πομποί και δέκτες που στέλνουν και δέχονται εικόνες  με εκπληκτική ακρίβεια από το διάστημα, εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά, βρίσκουν και θα βρουν εφαρμογές εκτός των άλλων στην ιατρική, στις κατασκευές, στη ρομποτική κλπ. 

Το τι και πόσο μας ενδιαφέρουν προκύπτει όμως όχι μόνο γιατί όλα τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα τα ζουν στο πετσί τους οι άνθρωποι – π.χ. πολυάριθμοι άνθρωποι κάθε ηλικίας με την αρθροπλαστική αντικαθιστούν, συμπληρώνουν  οστά ή τμήμα τους από τα δυσθερμαγωγά, θερμοαντοχικά, μη μαγνητιζόμενα υλικά – προϊόντα της βασικής αλλά και εφαρμοσμένης έρευνας (και) για την εξερεύνηση του διαστήματος. Αλλά μας ενδιαφέρουν επιπλέον επειδή ότι χαρακτηρίζει την ιστορία δεν είναι μόνο η βαρβαρότητα -  στις μέρες μας η καπιταλιστική βαρβαρότητα που ιδιοποιείται και διαστρέφει επιστημονικά επιτεύγματα - που σηματοδοτεί την πορεία του ανθρώπινου είδους. Μαζί με τη βαρβαρότητα και σε σύγκρουση μ’ αυτήν υπάρχουν  η δημιουργία, η κοινωνικότητα, η στοργή, η φιλία, η πνευματικότητα μια σειρά θετικές ιδιότητες ή δυνατότητες, που κάνουν  υποφερτή και δίνουν νόημα στη ζωή του ανθρώπου, έστω και αν υποθηκεύο­νται από τους  ανταγωνισμούς. Ανάμεσα σε αυτές τις θετικές δυνατότητες και ιδιότητες είναι και η εγγενής τάση του ανθρώπου να γνωρίσει το σύμπαν και τον εαυτό του, να ερμηνεύσει τη δομή της ύλης και του σύμπαντος, να διεισδύσει στο πιο μικρό, τα άτομα και τα υποατομικά σωματίδια, το κύτταρο και τα μέρη του, αλλά και το πιο μεγάλο το άπειρο σύμπαν.

Για όλους αυτούς τους λόγους το διαστημόπλοιο Webb, τα επιτεύγματα του,  μας ενδιαφέρει.

Αλλά και για ένα ειδικό λόγο.

Το σύμπαν γενικά ή το παρατηρήσιμο σύμπαν ειδικά, δηλαδή ένα απειροστό μέρος του, διαστέλλεται;

Κι αν διαστελλόταν το σύμπαν τότε αυτό πού διαστέλλεται; Στο χώρο; Δηλαδή το σύμπαν είναι σύμπαν μείον ο χώρος διαστολής του;

Τότε τι είδους σύμπαν είναι;

Το σύμπαν γενικά και ο χρόνος γενικά έχουν αρχή, την οποία μάλιστα προσδιορίζουν ως την πριν 13.8 δισεκατομμύρια χρόνια χρονική στιγμή, τότε που έγινε η μεγάλη έκρηξη,  ή αυτά αφορούν αποκλειστικά το απειροστά μικρό παρατηρήσιμο σύμπαν μέρος του οποίου είμαστε και εμείς, οι της Γης έποικοι; Και για το τι συνέβη πριν και πέρα από αυτό έχουμε όντως πλήρη, καθολική άγνοια ή μήπως οι διάφορες εξ αποκαλύψεως θεωρίες περί της θεϊκής Δημιουργίας «κλείνουν» μια για πάντα το θέμα;

 «Ο υλισμός – σ.σ. η δικιά μας φιλοσοφία – οφείλει να αλλάζει μορφή κάθε φορά που το απαιτούν οι νέες ανακαλύψεις των φυσικών επιστημών» υπογραμμίζει αυτή η πολιτική, επιστημονική και φιλοσοφική ιδιοφυία, ο Ένγκελς. Και τα επιστημονικά άλματα της τελευταίας πεντηκονταετίας είναι συνταρακτικά.

Γι αυτόν λοιπόν τον επιπλέον, τον ειδικό, λόγο τα επιστημονικά επιτεύγματα του Webb μας ενδιαφέρουν.

Αλλά και γιατί στο κάτω - κάτω όλα ξεκίνησαν από τα αστέρια.

ΠΗΓΗ: Kommon