Οι αλώβητοι Κριτική του βιβλίου από τον Βαγγέλη Κατσιφό

ΟΙ ΑΛΩΒΗΤΟΙ

Κριτική του βιβλίου από τον  Βαγγέλη Κατσιφό

Αλώβητος, σύμφωνα με το λεξικό του Τριανταφυλλίδη, είναι αυτός που δεν έπαθε καμία βλάβη. Υπάρχει κανείς που βγαίνει αλώβητος μέσα από τη φωτιά των εποχών και των γεγονότων; Η απάντηση είναι προφανής: όχι. Τότε ποιοι είναι οι αλώβητοι;

Μπορεί να είναι ένα εγκιβωτισμένο μυθιστόρημα που δίνει τον τίτλο στο κυρίως έργο ή κάποιοι που διατήρησαν τον πυρήνα της ύπαρξής τους αλώβητο. Αυτό θα ανακαλύψουμε διαβάζοντας το ιστορικό μυθιστόρημα του Βασίλη Τσιράκη με τον ομώνυμο τίτλο.

Ο συγγραφέας επιλέγει να γράψει ένα ιστορικό μυθιστόρημα και να μεταφέρει με ρεαλιστικές λεπτομέρειες και δημοσιογραφική ακρίβεια το πνεύμα, τις συμπεριφορές και τις κοινωνικές συνθήκες συγκεκριμένης περιόδου της ελληνικής ιστορίας. Πιστός στην παράδοση του ιστορικού μυθιστορήματος, η οποία επιβάλει να αναφέρεται σε περίοδο που απέχει περίπου πενήντα χρόνια από τη συγγραφή του, ο συγγραφέας ερευνά διεξοδικά τα ιστορικά γεγονότα και περιγράφει τις ζωές κάποιων απλών πρωταγωνιστών αυτής της περιόδου δημιουργώντας ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα, παίρνοντας ίσες αποστάσεις από κάθε συμπεριφορά και ιδέα που προβάλλεται σε αυτό.

Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει στη γραφή του Τσιράκη είναι οι μεγάλες παράγραφοι, ο μακροπερίοδος λόγος. Για να γράψει κανείς με αυτόν τον τρόπο πρέπει να έχει άριστη γνώση της γλώσσας και να μη δημιουργεί νοητικά χάσματα και ασάφειες, πράγμα που ο συγγραφέας το κάνει άριστα. Δεν είναι όμως ο σκοπός του να κάνει επίδειξη των συγγραφικών του ικανοτήτων, αλλά να ενώσει σε μία πρόταση παράγραφο τα γεγονότα με τους διαλόγους και τις ιδέες. Ο αναγνώστης δεν είναι ανάγκη να διαβάσει όλη την παράγραφο με μια ανάσα. Ο συγγραφέας τού δίνει τη δυνατότητα να βάλει τελεία όπου θέλει, να διαχωρίσει το γεγονός από τα πρόσωπα και τις ιδέες. Με αυτό το είδος γραφής, ο Τσιράκης αναπαράγει το μοντερνιστικό ύφος, το οποίο συνάδει απόλυτα με το λόγο και τη γραφή της εποχής, προϊόν ενδελεχούς έρευνας. Η μεγάλη παράγραφος όμως έχει και μια άλλη σημασία. Κατά τα πρότυπα του μοντερνισμού αποβαίνει ροή της συνείδησης, δηλαδή ένας εσωτερικός συνειρμικός μονόλογος με ροή παραστάσεων σκέψεων και συναισθημάτων, ο οποίος όμως συγκροτείται από όλα τα συστατικά της πρότασης και δεν αφορά σε κάποιον από τους πρωταγωνιστές, αλλά στον ψυχισμό του ίδιου του συγγραφέα. Ο συγγραφέας αποφεύγει επιδέξια τον διδακτισμό και αποστασιοποιείται ειρωνικά από τους χαρακτήρες του, τους αιτιολογεί όλους, αλλά δεν δικαιολογεί κανέναν. Έτσι, οι χαρακτήρες πράττουν μόνοι τους οδηγούμενοι από έναν περιβαλλοντικό και κοινωνικό ντετερμινισμό, δηλαδή η βούλησή

τους καθορίζεται από το περιβάλλον και τις κοινωνικές συνθήκες που βιώνουν και όχι από τις ιδέες του συγγραφέα. Όλοι ξεκινάνε από διαφορετική αφετηρία και γι' αυτό γρήγορα συγκροτείται πλήρης εικόνα των τάξεων εκείνης της περιόδου, η οποία όμως μπορεί να αντικατοπτριστεί σε όλες τις εποχές. Ένας ταοϊστής φιλόσοφος θα μπορούσε να αναγνωρίσει στην περιγραφή των χαρακτήρων το γιν και το γιανγκ. Ο Αλέξανδρος και ο Πασχάλης, η Μυρτώ και η Καλλιόπη, όλοι τους πρωταγωνιστές μιας εποχής από διαφορετικό μετερίζι, με διαφορετική συμπεριφορά και ιδέες, τα οποία όμως συγκροτούν το πνεύμα και το συναισθηματικό αποτύπωμα μιας εποχής, και καθορίζουν τις εξελίξεις. Είναι δυνατόν όμως να μην συμπαθεί κανέναν ο συγγραφέας, να μην καθιστά κάποιον πρωταγωνιστή έστω και σε ένα πολυφωνικό έργο;

Αν εντάξουμε κάθε έργο στην έννοια του μύθου, όπου ο ήρωας, μέσα από αντίξοες συνθήκες, εχθρούς και συμμάχους, αναζητά το μαγικό ελιξίριο, στο έργο του Τσιράκη το κερδίζει αυτός που δεν σταματάει να αγωνίζεται, αυτός που διατηρεί αλώβητο τον πυρήνα της ύπαρξής του.

Και εδώ τίθεται το ζήτημα μιας αριστερής οπτικής του έργου. Όχι η Αριστερά ως μεγάλη αφήγηση, η οποία στη μεταμοντέρνα εποχή μας μπορεί να κατακερματιστεί και να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο συναισθηματικής επιβολής συγκεκριμένων κομματικών πρακτικών, αλλά η Αριστερά ως έγνοια και συμπόνια για τον άνθρωπο και το μέλλον του ως άτομο αλλά και κοινωνικό υποκείμενο. Σε μια εποχή επιθετικού καπιταλισμού, όπου ο άνθρωπος θυσιάζεται για χάρη των αριθμών, το αναγνωστικό κοινό περιμένει από τους δημιουργούς να πάρουν θέση, να σχολιάσουν και να δηλώσουν. Η κρίση που όλοι μας βιώνουμε εδώ και δέκα χρόνια, από χρηματοπιστωτικό φαινόμενο έχει μετατραπεί σε κατάσταση, στην οποία γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε μέσα σε αυτή, και η οποία μας καθορίζει, μας καθιστά προϊόντα της. Όταν ο εχθρός είναι προ των πυλών, οι όμορφες σκέψεις δεν αρκούν. Αντίθετα, μπορεί να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι δεν υπάρχει εχθρός. Καθήκον, λοιπόν, του δημιουργού είναι να διαπραγματευθεί με την πραγματικότητα, να αναδείξει τα κακώς κείμενα και να μετασχηματίσει. Αυτή, άλλωστε, είναι και η αξία της καλής λογοτεχνίας: ο ατομικός και κοινωνικός μετασχηματισμός. Πώς μπορούμε όμως να διερμηνεύσουμε και να βγάλουμε συμπεράσματα για ένα σύγχρονο φαινόμενο; Εγώ θα έλεγα μαθαίνοντας και κρατώντας στη μνήμη μας την ιστορία, γιατί η ιστορία εκδικείται όσους την ξεχνάνε. Αυτό κάνει και ο Τσιράκης: μας θυμίζει την ιστορία και τη διηγείται μέσα από τις ιστορίες απλών ανθρώπων, στη θέση των οποίων θα μπορούσε να είναι ο καθένας από εμάς. Σε κάθε καλή μυθοπλασία, πρέπει να μπαίνουμε στη θέση του κάθε χαρακτήρα, να νιώθουμε ενσυναίσθηση, ή να ταυτιζόμαστε με αυτόν. Η ενσυναίσθηση είναι υποχρεωτική, την επιβάλει η καλή κατασκευή των χαρακτήρων στον αναγνώστη και είναι έργο και ευθύνη του συγγραφέα, αλλά η ταύτιση είναι προσωπική υπόθεση. Πώς θα αντιδρούσαμε εμείς στη θέση τους; Αν ήμουν ο Πέτρος, ο Στάθης, ο Μήτρος, θα έπαιρνα τις ίδιες αποφάσεις; Εσείς; Καλή ανάγνωση!