Η απατηλή μελωδία της ευτυχίας Της Γιώτας Ιωαννίδου

Η απατηλή μελωδία της ευτυχίας

Της Γιώτας Ιωαννίδου

Σε μια εποχή που εντείνονται όλοι οι φόβοι, η ανασφάλεια, η απουσία προσδοκιών και η αγωνία για το μέλλον, ενώ τα απελευθερωτικά εγχειρήματα έχουν ηττηθεί. Όμως η αναζήτηση της λύσης εντός μας, όσο κι αν είναι αναγκαία, όταν μένει μόνη της είναι απατηλή και χειραγωγητική. Πρόκειται για σκόπιμη επιλογή της εξουσίας.

H Πολυάννα και το παιχνίδι της χα­ράς, το εφηβικό διήγημα της Ελεανόρ Πότερ πρωτοεκδόθηκε το 1913 στην Αμερική και ακολούθως έκανε θραύση και στην Ευρώπη. Η πρωταγωνίστρια, κόρη φτωχού ιεραποστόλου, που ξαφνικά μένει μόνη στη ζωή, κατορθώνει να τα ξεπεράσει όλα, παίζοντας η ίδια και μαθαίνοντας στους γύρω της ένα παιχνίδι που αναζητά τη χαρά και την ευτυχία στις θετικές πτυχές ακόμη και του πιο τραγικού γεγονότος.

Η συζήτηση περί ευτυχίας επανέρχεται πάλι στις ημέρες της «κανονικότητας» της καπιταλιστικής κρίσης. Η συναφής αναζήτηση του νοήματος της ζωής μέσα σε έναν κόσμο ρευστού φόβου και μειωμένων προσ­δοκιών δεν θα μπορούσε να λείπει. Ήδη από το 2012 ο ΟΗΕ καθιερώνει Εκθέσεις για τον «δείκτη παγκόσμιας ευτυχίας». Ως αντίβαρο στην πλήρη επικράτηση των οικονομικών δεικτών (π.χ. το κατά κεφαλή ΑΕΠ), προστέθηκαν και άλλα κριτήρια, όπως η κοινωνική στήριξη και η φιλανθρωπία, η ελευθερία, το προσδόκιμο υγιούς ζωής και η απουσία δια­φθοράς. Στη σειρά κατάταξης τις πρώτες θέ­σεις καταλαμβάνουν τα πιο πλούσια κράτη, όπως η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Ελβετία, ο Καναδάς. Στα πιο δυστυχισμένα κατατάσ­σονται η Κεντραφρικανική Δημοκρατία, η Ρουάντα, το Αφγανιστάν και η Συρία. Η Ελ­λάδα βρίσκεται στην 82^η θέση το 2019, ενώ το 2016 ήταν η πρώτη χώρα που κατέγραφε τόσο ραγδαία πτώση του δείκτη ευτυχίας την τελευταία δεκαετία. Ο δείκτης ευτυχίας στις ΗΠΑ κινείται καθοδικά σε αντίθεση με τον δείκτη πλουτισμού. Οι μισοί Αμερικάνοι δη­λώνουν στρες, ανησυχία και θλίψη.

Πλάι στην επιδίωξη μέτρησης της ευ­τυχίας, έκαναν την εμφάνισή τους η θετική ψυχολογία και η θεωρία της ευτυχίας, ως προϊόντα αποκλειστικά ατομικής επιλογής. Η ιδεολογία της θετικότητας, όχι σαν δικαίωμα αλλά σαν υποχρέωση, κάνει θραύση ιδίως στη νεολαία, ως θετική εικόνα για την εκδοχή του εαυτού που πρέπει να δημιουργηθεί και να κοινοποιηθεί στους άλλους μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μαζί με τα παραπάνω, συνεχίζει βέβαια να παραμένει και να αναπτύσσεται η καταφυγή στη θρη­σκεία και τη μεταφυσική.

Προφανώς, η αναζήτηση της ανθρώπι­νης ευτυχίας και του νοήματος της ζωής εί­ναι προαιώνια ερωτήματα που απασχόλησαν όλες τις κοινωνίες. Θα ήταν αφύσικο να μην απασχολούν στη σημερινή εποχή καπιταλι­στικής και πολύπλευρης κρίσης και αβεβαι­ότητας. Σε μια εποχή που εντείνονται όλοι οι φόβοι, η ανασφάλεια, η απουσία προσδοκιών και η αγωνία για το μέλλον, ενώ τα απελευθερωτικά εγχειρήματα έχουν ηττηθεί. Όμως η αναζήτηση της λύσης εντός μας, όσο κι αν είναι αναγκαία, όταν μένει μόνη της είναι απατηλή και χειραγωγητική. Πρόκειται για σκόπιμη επιλογή της εξουσίας.

«Η ιδεολογία της θετικότητας αποτελεί συντηρητικό πολιτικό εργαλείο», υποστηρί­ζουν οι ακαδημαϊκοί Έβα Ιλούζ, κοινωνιολόγος και Έντγκαρ Καμπάνας, ψυχολόγος. Μετατοπίζει τις ευθύνες από την κοινωνία στο άτομο, διαμορφώνοντας ταυτόχρονα μια ζώνη απόστασης και εχθρότητας προς τον «άλλο». Ο καθένας είναι υπεύθυνος για την ευτυχία ή τη δυστυχία του. Όσοι είναι άνερ­γοι, ναρκομανείς ή καταθλιπτικοί είναι γιατί δεν προσπάθησαν αρκετά. Η θεωρία αυτή εί­ναι το αναγκαίο συμπλήρωμα του ανιστορικού ΤΙΝΑ, της αποδοχής ότι τίποτα δεν μπο­ρεί να αλλάξει κοινωνικά-οικονομικά. «Το πρόβλημα δεν είναι τα χρήματα. Είσαι εσύ», διατείνεται ο πολυεκατομμυριούχος, επιχει­ρηματίας και ψυχολόγος, Γκάρι Ντάγκλας, που δημιούργησε ολόκληρο κίνημα αυτής της προσέγγισης παγκοσμίως και ειδικά για τις επιχειρήσεις. Υποστηρίζει ότι η εφαρμο­γή της παραπάνω αρχής στις επιχειρήσεις, ιδίως σε περίοδο ύφεσης, έλλειψης οικονομικών πόρων και αύξησης της παραγωγικό­τητας και της ανταγωνιστικότητας, παρέχει στους εργαζόμενους εργαλεία βελτίωσης της ανθεκτικότητάς τους.

Η υποχρέωση του ατόμου να αποπέμπει τα αρνητικά συναισθήματα της οργής, της απογοήτευσης ή του μίσους από τη σκέψη του ως καταστροφικά και να αρκείται σε μια τυπική σχέση θετικών κανόνων, απο­μάκρυνσης ωστόσο από τον «άλλον», αδυνατίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων και τη δυνατότητα συλλογικής ματιάς και οικοδό­μησης μαζικής διεκδίκησης. Η ευτυχία δεν μπορεί να είναι ατομική υπόθεση σε ένα γοργά υποβαθμιζόμενο οικονομικό, φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον γεμάτο φόβο και πόλεμο. Η αναζήτηση απατηλής ευτυχίας σημαίνει παραίτηση από την απαίτηση της πραγματικής ευτυχίας.

Η αποκάλυψη των αιτιών της δυστυχίας του ανθρώπου και το ξεγύμνωμα των αλυ­σίδων που κουβαλά στον καπιταλισμό δεν είναι αναγκαία για να τις κουβαλά με μεγα­λύτερη απόγνωση, αλλά για να τις σπάσει. Για να γκρεμίσει αυτόν τον «άκαρδο κόσμο» του κέρδους, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και ιδιώτευσης και να βάλει στη θέση του έναν κόσμο που ο αέρας του θα είναι καθαρός από τους ανθρώπινους φόβους, τις ενοχές, τις απορρίψεις. Γεμάτος από επικοινωνία, διασπορά ιδεών και συναισθημάτων, αυτοεκτίμηση, επικοινωνία, εμπιστοσύνη και ελπίδα.

ΠΗΓΗ: Πριν