Οι μύθοι και τα παραμύθια Της Αιμιλίας Καράλη

Οι μύθοι και τα παραμύθια

Της Αιμιλίας Καράλη

Παράταιρος ακούγεται πλέον ο στίχος του Ανδρέα Κάλβου για τον πτερωμένο από την ελευθερία Ίκαρο: «και ο μύθος νουν αληθείας έχει». Δεν αναζη­τούνται πλέον τρόποι για την κατάκτησή της στην καθημερινότητα, δεν μελετώνται τα αίτια που την αποστερούν. Αντίθετα όλο και περισσότερο χιλιάδες άνθρωποι σκύβουν το κεφάλι στην άγνοια και στην προκατάληψη.

Η λέξη μύθος στην καθημερινή γλώσσα έχει πολλές σημασίες. Άλλοτε δηλώνει το ψέμα, άλλο­τε μια επιβλητική ιστορία που συντίθε­ται από στοιχεία της πραγματικότητας και της φαντασίας, άλλοτε παραπέμπει σε ένα κατόρθωμα, μεγάλο ή μικρό, που προκάλεσε μεγάλη εντύπωση: ένα «μυθι­κό» γκολ, μια «μυθική» παράσταση, ένα «μυθικό» βιβλίο. Και οι τρεις αυτές εν­δεικτικές σημασίες δεν απέχουν από την επιστημονική νοηματοδότηση της λέξης, παρά τις επιμέρους αποχρώσεις που της δίνουν οι ειδικοί επί του θέματος.

Στη μυθική αφήγηση αναγνωρίζουμε έναν φανταστικό τρόπο να κατανοηθεί και να ερμηνευθεί ο κόσμος και η θέση του ανθρώπου σε αυτόν. Οι ελληνικοί μύθοι του Προμηθέα, του Οδυσσέα, του Ίκαρου -λόγου χάρη- συμπυκνώνουν στο παράδειγμά τους τον ελευθερωτή και ελεύθερο άνθρωπο. Εμπνέουν, παρακινούν, προβλη­ματίζουν και καμιά φορά οδηγούν. Είναι ένας τρόπος ερμηνείας του κόσμου, διδα­χής για να γίνει καλύτερος, να καταλάβει τον εαυτό του, να προχωρήσει.

Τα παραμύθια, αν και συγγενή ετυμο­λογικά, λειτουργούν αντίθετα με τον μύθο. Συνδέονται κυρίως με την παρηγοριά, το «παραμύθιασμα», την προετοιμασία για ύπνο. Οι περιπέτειες των πρωταγωνιστών έχουν «καλό τέλος»: Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Το «κακό» νικιέται, το καλό θριαμβεύει και ο ακροατής, συνήθως παιδί, μπορεί να κοιμηθεί ήσυχος.

Τι γίνεται όμως όταν ο μύθοι γίνο­νται παραμύθια και χρησιμεύουν για να αποκοιμηθούν οι συνειδήσεις, να εξασθενήσουν τη δυνατότητά τους να δουν, να κατανοήσουν, να ψάξουν, να μη μείνουν στάσιμες; Και ακόμα περισσότερο: τι γίνεται όταν με τη μορφή πλέον του «παραμυθιόμυθου» εξαγριώνουν, καλλιεργούν το μίσος, κρύβουν τους φόβους και οδη­γούν στην απώλεια κάθε έννοιας «καλού καγαθού», όπως μας δίδαξαν οι πρωτογε­νείς μύθοι;

Τα ερωτήματα είναι προφανώς ρη­τορικά. Το τι γίνεται το βλέπουμε κάθε μέρα. Εθνικισμός, φασιστική βία, κυνι­σμός, αποστροφή από κάθε προβλημα­τισμό, έρευνα, διερώτηση, αμφιβολία. Η πρόσφατη εθνική επέτειος της 25ης Μαρτίου αποτέλεσε αφορμή να εκφω­νηθούν λόγοι για την ανωτερότητα της φυλής, για να βγουν στους δρόμους οι πλαστικές σημαίες, για να παρελάσουν μαζί με τα ένοπλα στρατιωτικά σώματα καβαλαραίοι -μετενσαρκώσεις του Μεγαλέξαντρου και του Κολοκοτρώνη, για να νομιμοποιηθεί κάθε καρυδιάς καρύδι που επιφυλάσσει για τον εαυτό του τον συνεχιστή της «Εθνικής Παλιγγενεσίας». Και ανάμεσά τους ό,τι εχθρεύτηκαν ο Ρή­γας, ο Κάλβος, ο Σολωμός, ο Ανώνυμος Έλληνας της «Ελληνικής Νομαρχίας», του συγκλονιστικού αυτού κειμένου του

Νεοελληνικού Διαφωτισμού: η μισαλλο­δοξία, ο δογματισμός, η επανάπαυση και η αυτάρκεια.

Φαίνεται πια ότι κλείνουν σιγά-σιγά οι δρόμοι που άνοιξαν για τον άνθρωπο οι πρωταγωνιστές των μεγάλων απελευ­θερωτικών μύθων. Παράταιρος ακούγεται πλέον ο στίχος του Ανδρέα Κάλβου για τον πτερωμένο από την ελευθερία Ίκαρο: «και ο μύθος νουν αληθείας έχει». Δεν αναζη­τούνται πλέον τρόποι για την κατάκτησή της στην καθημερινότητα, δεν μελετώνται τα αίτια που την αποστερούν. Αντίθετα όλο και περισσότερο χιλιάδες άνθρωποι σκύβουν το κεφάλι στην άγνοια και στην προκατάληψη.

Ένα από τα «διδάγματα» που μας άφη­σε η εξέγερση εναντίον της πολύχρονης δουλείας στον οθωμανικό ζυγό είναι ότι αυτή δεν προκλήθηκε στα ξαφνικά. Είχαν προηγηθεί και άλλες δουλείες, σε άλλους ζυγούς, όσο κι αν δεν θέλουν ορισμένοι να θυμόμαστε. Ένα άλλο «δίδαγμα» είναι επίσης ότι η επανάσταση μετά από τετρα­κόσια χρόνια δεν προκλήθηκε από την ξαφνική αφύπνιση του «αίματος» και των «νικηφόρων γονιδίων» της φυλής. Χρει­άστηκαν επίπονες και επίμονες προσπά­θειες ανθρώπων που προδόθηκαν από ομοεθνείς τους· ότι η πολύχρονη διάρκεια της εξέγερσης σφραγίστηκε από έναν εμφύλιο· ότι ηττήθηκε πολλαπλώς προτού οι συγκυρίες και οι αγώνες οδηγήσουν στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους· ότι οι ήττες συνεχίστηκαν και μετά και σφραγίστηκαν από την επαχθή βασιλεία του Όθωνα και της Βαυαροκρατίας αλλά μετά και μετά και μετά...

Αν δεν το βλέπουμε, ας παραμυθιαστούμε και μετά ας κοιμηθούμε. Οι εφιάλ­τες παραμονεύουν.

ΠΗΓΗ: Πριν