«Ο αυτοκράτορας είμαι εγώ» ένα βιβλίο που έχει να πει πολλά σε πολλούς, του Ουγκό Οριό.

«Ο αυτοκράτορας είμαι εγώ»

 ένα βιβλίο που έχει να πει πολλά σε πολλούς, του Ουγκό Οριό.

 «Ήξερα να διαβάζω, να γράφω και να μετράω πολύ πριν αρχίσω να μιλάω. Αυτό όμως δεν εμπόδιζε τους δασκάλους μου να με αποκαλούν στοργικά 'αργόστροφο'. Τελικά είπαν για μένα ότι είμαι ένας αυτιστικός με υψηλή νοημοσύνη αφού έγραψα ένα βιβλίο που έγινε μπεστ-σέλερ»,

είπε πρόσφατα σε συνέντευξή του ο Ουγκό Οριό, ο 36χρονος Γάλλος συγγραφέας, ηθοποιός, ακτιβιστής υπέρ των δικαιωμάτων των ατόμων με αυτισμό, ο οποίος ξεπέρασε το σύνδρομο 'Ασπεργκερ με το οποίο διαγνώστηκε ως παιδί.

Με αποσπάσματα αυτού του βιβλίου μεταφρασμένου στα ελληνικά από την Ειρήνη Κωστούλα-Αργυρού, τα οποία απήγγειλε η ηθοποιός Δανάη Τζήμα, άνοιξαν οι εκδόσεις Στίξις την παρουσίαση της νέας τους έκδοσης "Ο αυτοκράτορας είμαι εγώ" (Ένα παιδί με αυτισμό αφηγείται) το βράδυ του Σαββάτου στο Polis Art-Cafe, στο κέντρο της Αθήνας.

Στο πάνελ ήταν ο ποιητής Γιώργος Ρούσκας που προλόγισε την εκδήλωση, η ψυχολόγος Εβίτα Τσαλίκη που μίλησε για το ευρύ φάσμα του αυτισμού και τις θεραπευτικές προσεγγίσεις αναλύοντας "τη στρατηγική ικανότητα του συγγραφέα να οργανώσει τελικά το προσωπικό του χάος" αλλά και τον καταλυτικό ρόλο της μητέρας του. Επίσης η μεταφράστρια Ειρήνη Αργυρού αναφέρθηκε στην "τυχαία" συνάντησή της με τον συγγραφέα και η ηθοποιός Δανάη Τζήμα που διάβαζε αποσπάσματα.

Τα ελληνικά είναι η έβδομη γλώσσα στην οποία μεταφράζεται το βιβλίο. Προηγήθηκαν οι εκδόσεις του στα αγγλικά, τα ολλανδικά, τα γερμανικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά και τα τσεχικά. Με αφορμή το νέο βιβλίο, η μεταφράστρια Ειρήνη Αργυρού μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ:

Η εμπειρία μου ως αναγνώστριας αρχικά και αμέσως μετά, ως μεταφράστριας ενός βιβλίου που έχει να πει πολλά σε πολλούς

Έτυχε να διαβάσω το πρώτο κεφάλαιο εντελώς τυχαία ψάχνοντας στο Διαδίκτυο για ένα θεατρικό κείμενο. Το απόσπασμα, το πρώτο κεφάλαιο, υπήρχε δωρεάν, όπως συνηθίζεται σε κάποιες ιστοσελίδες πωλήσεων βιβλίων, και μου έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση που αποφάσισα να το παραγγείλω από τη Γαλλία. Είχα πράξει πολύ καλά. Το βιβλίο ήταν αποκαλυπτικό, ξεχείλιζαν από αυτό συναισθήματα, ο λόγος έρεε κοφτός, με πυκνό περιεχόμενο, γεμάτος βιάση αλλά και συλλογή. Η εξιστόρηση περιέχει όλη την αφηγηματική γκάμα, από τη χιουμοριστική μέχρι και την πολύ δραματική, που φτάνει να γίνει θρίλερ. Μια καταπληκτική πορεία προς την αυτογνωσία ενός μικρού πλάσματος που είχε τη δύναμη, πάντα με τη στήριξη και τη βοήθεια της μητέρας του, της Φρανσουάζ Λεφέβρ, να παλέψει με τους δαίμονές του και να βγει στο τέλος νικητής. Αφού πρώτα πέρασε ένα μεγάλο διάστημα κατά το οποίο ακροβατούσε μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.

Ο Ουγκό Οριό έγραψε αυτό το βιβλίο μέσα σε περίπου τρεις εβδομάδες, ήταν ένα ορμητικό ποτάμι κλεισμένο μέσα του για πολλά χρόνια και γι’ αυτό η καταγραφή του στο χαρτί είναι τόσο πηγαία και αυθόρμητη. Όταν το διαβάζεις νομίζεις ότι δεν έχει περάσει ούτε μια ημέρα από το κάθε επεισόδιο που διηγείται, νομίζεις ότι συμβαίνει τώρα και το ζεις κι εσύ μαζί του. Και ακριβώς αυτό ήταν που με συνεπήρε, αυτή η τρόπον τινά εδώ και τώρα συναρπαστική αφήγηση των παιδικών και εφηβικών αναμνήσεων του συγγραφέα. Και μάλιστα ξύπνησε μέσα μου και δικές μου, καταχωνιασμένες αναμνήσεις.

Ο κόσμος της παιδικής ηλικίας είναι από μόνος του ένας εντελώς διαφορετικός κόσμος από εκείνον των μεγάλων. Ο τρόπος που το μικρό παιδί αντιλαμβάνεται τα πάντα γύρω του είναι ξεχωριστός, και η διανοητική προσαρμογή του είναι μια ισορροπία αλληλοεπίδρασης ανάμεσα στο παιδί και τον υπόλοιπο κόσμο. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό για κάθε παιδί, όσο «δύσκολο» και αν είναι να συμμετέχει στα κοινά, στον παιδικό σταθμό, στο σχολείο, ώστε να μπορέσει να βρει αυτήν την ισορροπία. Ο παιδαγωγός και ψυχολόγος Α.Σ.Νηλ, συγγραφέας του Σάμερχιλ ("Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης", 1960) είχε πει ότι ένα δύσκολο παιδί είναι ένα δυστυχισμένο παιδί. Βρίσκεται σε αγώνα με τον εαυτό του και συνεπώς σε ανειρήνευτο αγώνα με τον γύρω του κόσμο. (Συμφωνώ και έχω να πω ότι το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες.)

Έτσι λοιπόν και ο μικρός Ζιλιέν αντιλαμβάνεται με τον δικό του τρόπο τις ρόδες, τ’ αστέρια, το τρακτέρ του μπαμπά του, τους υδραυλικούς σωλήνες αλλά και τον ερχομό της μικρής του αδελφής. Με τη φαντασία του που είναι κυρίαρχη, ζει περισσότερο χρόνο με τις ονειροπολήσεις του παρά στον πραγματικό κόσμο. Η ονειροπόληση, που είναι μια εντελώς φυσιολογική και απαραίτητη λειτουργία στα παιδιά, εμπεριέχει πάντα κάτι το εγωιστικό. Είναι ένα όνειρο στο οποίο αυτός που ονειρεύεται είναι ο ήρωας και ο κόσμος είναι έτσι όπως θα τον ήθελε να είναι. Κάθε ανεκπλήρωτη επιθυμία είναι αφετηρία για ονειροπολήσεις. Το παιδί κατακτά το περιβάλλον του με τη φυγή. Είναι ακριβώς η περίπτωση του συγγραφέα μας, του μικρού Ζιλιέν και μετέπειτα Ουγκό.

Το διάβασμα του βιβλίου μου χάρισε στιγμές συναισθηματικής φόρτισης αλλά και χαράς και ευεξίας. Γιατί τελικά είναι ένα πολύ αισιόδοξο βιβλίο και πιστεύω ότι το ίδιο θα αισθανθούν και οι περισσότεροι αναγνώστες του. Η απόφασή μου να το μεταφράσω ελήφθη σχεδόν ερήμην μου. Έβλεπα ένα κείμενο που πίστεψα ότι έπρεπε να διαδοθεί, ένα κείμενο του οποίου η λογοτεχνική αξία και η σπουδαιότητα του περιεχομένου του πήγαιναν χέρι χέρι, ένα βιβλίο που έχει να πει πολλά σε πολλούς.

Η περίπτωση του Ουγκό Οριό ως ενός παιδιού που διαγνώστηκε με το σύνδρομο 'Ασπεργκερ και η διαδρομή του

Τα σημαντικότερα στάδια από τα οποία πέρασε ο συγγραφέας ήταν τρία. Κατ’ αρχάς ήταν η πλήρης άρνηση. Άρνηση για όλους και για τα πάντα, άρνηση να ζήσει σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο, γι’ αυτό και κατέστρωνε σχέδια για να ξαναγυρίσει στην κοιλιά της μητέρας του, γι’ αυτό και δεν μιλούσε σε κανέναν μέχρι τα έξι του χρόνια. Έπειτα, καθώς οι προσπάθειες της μητέρας του να τον εντάξει στον κοινωνικό του περίγυρο είχαν αρχίσει να έχουν κάποια επίδραση επάνω του, ήρθε η απόφαση να σκοτώσει τον παλιό του εαυτό, τον Ζιλιέν, και με ένα καινούριο όνομα, Ουγκό, να ξεκινήσει μια δεύτερη ζωή από το μηδέν.

Το τρίτο στάδιο, που το αποκαλεί «τα μαύρα χρόνια», ήταν ο δύσκολος αγώνας του να αντεπεξέλθει στις αναρίθμητες προκλήσεις του σχολικού και κοινωνικού του περιβάλλοντος, στον εκφοβισμό εκ μέρους των συμμαθητών του, στην απόρριψη ή τον οίκτο εκ μέρους των δασκάλων και καθηγητών του. Ευτυχώς καταφέρνει να βγει νικητής και να αποκτήσει μια υπόσταση μέσα στον εχθρικό κόσμο που τον πολεμούσε, τον πρόσβαλλε, τον κορόιδευε, τον εκμηδένιζε. Η διέξοδός του προς έναν πιο φωτεινό κόσμο στάθηκε το θέατρο.

Όμως πίσω από όλα αυτά και εξ αρχής υπάρχει πάντα η μητέρα, η κυρία Φρανσουάζ Λεφέβρ (συγγραφέας η ίδια και ήδη μητέρα δύο μεγαλύτερων παιδιών) για την οποία ο Ουγκό Οριό έχει πει ότι χωρίς εκείνη, σήμερα, θα ήταν σίγουρα σε ίδρυμα για απροσάρμοστα παιδιά. Η μητέρα λοιπόν αποφάσισε, βλέποντας το αδιέξοδο στο οποίο οδηγούσαν το παιδί της οι διάφορες ψυχιατρικές προσεγγίσεις, να πάρει επάνω της όλο το βάρος της πρωτόγνωρης και δύσκολης κατάστασης του παιδιού της και να προσπαθήσει, σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά, να χαράξει έναν δρόμο με μοναδικό της όπλο την αγάπη της προς αυτό. Γράφει στο επίμετρο του βιβλίου: «Έπειτα από μια από εκείνες τις συνεδρίες στο νοσοκομείο, φτωχή και απογοητευτική, αποφάσισα να τα παρατήσω όλα, να διατηρήσω ακμαίες τις δυνάμεις μου για να μας βγάλω από εκεί (χωρίς φυσικά να ξέρει τι ακριβώς ήταν αυτό το εκεί). Θα άνοιγα δρόμους για να σε πλησιάσω, θα επινοούσα μια καινούργια γλώσσα, θα εισχωρούσα στον δικό σου κόσμο. Έπρεπε να κρατηθούμε μακριά από κάθε λεγόμενη επίσημη θεραπεία. Η αλαζονεία, η μαλθακότητα, η υπεροψία, η ηλιθιότητα, η δογματική στάση που μας αντέτειναν με έκαναν να εξεγερθώ.»(Χωρίς να το γνωρίζει τότε εφάρμοσε ένα είδος εκπαίδευσης που σε άλλες χώρες υπήρχε ήδη, ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης.)

Η διαφορετικότητα της Σίλικον Βάλεϊ και ο σημερινός Ουγκό Οριό

Μετά το σχολείο, ο Ουγκό βρίσκει τον δρόμο του μέσα από το θέατρο, γίνεται δεκτός έπειτα από συνέντευξη στο Τεάτρ Ντι Ζουρ, στη νότια Γαλλία.

Μέχρι τα 31 του χρόνια, οπότε και γράφει το συγκεκριμένο βιβλίο, ο Ουγκό συνεχίζει τον αγώνα του για να βρει μια θέση που να του αξίζει στην κοινωνία, αλλά έχοντας πλέον πάρει τα μαθήματά του, και συμφιλιωμένος με τον παλιό του εαυτό, τον Ζιλιέν. Έχει μάθει, όπως εξομολογήθηκε ο ίδιος σε μία συνέντευξη, να βάζει μια μάσκα επάνω από τη διαφορετικότητά του, να μιλά όπως οι «φυσιολογικοί άνθρωποι», να αποδέχεται και να μιμείται σε κάποιο βαθμό τη συμπεριφορά τους, και να επικοινωνεί προσπαθώντας να βρει όσα τον ενώνουν μαζί τους και όχι όσα τον χωρίζουν.

Σήμερα, στα 36 του χρόνια, και μετά την επιτυχία του βιβλίου του που έγινε μπεστ σέλερ στη χώρα του, είναι πλέον ένας άνθρωπος που χαίρει εκτίμησης και σεβασμού. Είναι παντρεμένος και πατέρας ενός μικρού αγοριού. Επίσης, ίσως περισσότερο από συγγραφέας ή ηθοποιός, είναι ένας ακτιβιστής που μάχεται για το δικαίωμα των ανθρώπων με ιδιαιτερότητες να συμμετέχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι, καθώς και για τη βελτίωση του τρόπου με τον οποίο το γαλλικό κράτος αντιμετωπίζει αυτά τα άτομα και τις θεραπευτικές προσεγγίσεις που υπάρχουν.

«Ο αυτισμός χαρακτηρίζεται κυρίως από μία ανεπάρκεια κοινωνικής προσαρμογής, η οποία λαθεμένα εκλαμβάνεται συχνά ως πνευματική ανεπάρκεια. Σ’ έναν κόσμο που βασίζεται στο λέγειν, στην επικοινωνία και στην εικόνα, ο αυτισμός βιώνεται ως επί το πλείστον ως αναπηρία. Θα πρέπει όμως να θέσουμε το ερώτημα: μήπως ανάπηρη είναι η κοινωνία; Η οποία αποκλείει πολυάριθμες μειονότητες με λειτουργικές ιδιαιτερότητες ή και με ιδιαίτερες γνωστικές ικανότητες», δηλώνει.

Βασιζόμενος σε επιστημονικά δεδομένα, πιστεύει ότι σε περιπτώσεις σαν τη δική του και παρεμφερείς δεν έχουμε να κάνουμε με έλλειψη νοημοσύνης αλλά με μια διαφορετική νοημοσύνη, στην οποία ενυπάρχουν ιδιαίτερες δεξιότητες που σε αρκετές περιπτώσεις αποδεικνύεται πως είναι πάνω από τον μέσο όρο.

Αναφέρει το εντυπωσιακό παράδειγμα της Σίλικον Βάλεϊ η οποία, κατά τα λεγόμενά του, έχει σε μεγάλο βαθμό δημιουργηθεί από άτομα με άτυπο αυτισμό (σύνδρομο 'Ασπεργκερ) όπως ο Μπιλ Γκέιτς. Αναφέρει συχνά τη Μάικροσοφτ που διεξάγει μια ετήσια διαδικασία προσλήψεων αποκλειστικά για αυτιστικά άτομα, για να αναπτύξει συγκεκριμένα προγράμματα πληροφορικής. Υπήρξαν μάλιστα και μερικοί που παρίσταναν τους αυτιστικούς προκειμένου να πάρουν μια θέση. Ενώ αντίθετα στη Γαλλία, αν κάποιος ανήκει στο φάσμα του αυτισμού μάλλον θα προσπαθήσει να το κρύψει για να έχει κάποιες πιθανότητες να πάει στο σχολείο και αργότερα να βρει δουλειά.

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι μια κοινωνία βασισμένη στους εξαναγκασμούς της κανονικότητας θα καταλήξει αναπόφευκτα να πνιγεί μέσα στη νόρμα που θα έχει η ίδια δημιουργήσει. Γι’ αυτόν, το στοίχημα του μέλλοντος είναι το στοίχημα του α-τυπικού και της διαφορετικότητας. Ίσως να ακούγεται πολύ τολμηρό, ωστόσο συμφωνώ κι εγώ ότι η ομοιομορφία, κυρίως της σκέψης, προς την οποία τείνει η εποχή μας, αν δεν διαταραχθεί με κάποιο τρόπο, θα οδηγήσει την κοινωνία μας σε τέλμα και γήρανση.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ