Εξαιρετικά «τοξικός» κίνδυνος υπονόμευσης της Δημοκρατίας

Εξαιρετικά «τοξικός» κίνδυνος υπονόμευσης της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας

Με αφορμή πρόσφατης βράβευσης του στο Ναύπλιο ο πρόεδρος της δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος επεσήμανε τέσσερις βασικούς κινδύνους για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Πολλοί θα ισχυρισθούν ότι δεν έχει καμιά σημασία τι λέει ο πρόεδρος. Εμείς ισχυριζόμαστε  ότι πέρα από το ότι τα λέει ένας αστός, έμπειρος, πολιτικός που φροντίζει την υστεροφημία του, πρωταρχική σημασία έχει τι λέει και αν έχουν αξία σαν βάση προβληματισμού. Ας δούμε λοιπόν τις επισημάνσεις του:

1. Ο πρώτος κίνδυνος υπονόμευσης της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας στον καιρό μας εκπορεύεται από έναν ιδιότυπο «κυβερνητικό  δεσποτισμό», ο οποίος οφείλεται, κατά βάση, στην σταδιακή κορύφωση της υπεροχής της Εκτελεστικής Εξουσίας έναντι της Νομοθετικής, σε σημείο μάλιστα ώστε να γίνεται λόγος για πραγματική περιθωριοποίηση της τελευταίας.  Άρα, σε περιθωριοποίηση του οργάνου που εκφράζει γνησιότερα την έννοια της λαϊκής εκπροσώπησης και, επέκεινα, την δημοκρατική αρχή. 

2. Ο δεύτερος κίνδυνος σχετίζεται με την προστασία, την οποία οφείλει να παρέχει στα μέλη του κοινωνικού συνόλου η Δικαστική Εξουσία.  Η ραγδαία ποιοτική υποβάθμιση και η μείωση της κανονιστικής εμβέλειας του κανόνα δικαίου, τις οποίες μοιραίως συνεπάγεται η κατά τ’ ανωτέρω «ηχηρή» επέμβαση της εκτελεστικής εξουσίας στο πεδίο της νομοθετικής, έχουν σοβαρότατες επιπτώσεις στον τρόπο, με τον οποίο ασκείται το θεμελιώδες δικαίωμα αίτησης και παροχής δικαστικής προστασίας, άρα στον ίδιο τον τρόπο λειτουργίας της Δικαιοσύνης.  Και υπενθυμίζω, για μιαν ακόμη φορά, ότι η αποτελεσματική λειτουργία της Δικαιοσύνης, ως κυρωτικού μηχανισμού σε περίπτωση παραβίασης της αρχής της νομιμότητας από τα κρατικά όργανα, συνιστά πραγματικό πυλώνα της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, αφού η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, υπό τη σύγχρονη έννοιά της, δεν είναι νοητή χωρίς την κορυφαία, πολυπρισματική, θεσμική αντηρίδα του Κράτους Δικαίου.  

3. Ο τρίτος κίνδυνος εκπορεύεται από τις παρενέργειες της, ολοένα και εντεινόμενης, ανεξέλεγκτης οικονομικής παγκοσμιοποίησης.  Ειδικότερα, στο πλαίσιο της διαρκώς και διευρυνόμενης, σε πλάτος αλλά και σε  βάθος, παγκοσμιοποίησης του οικονομικού συστήματος και της κυριότερης συνιστώσας του, του χρηματοπιστωτικού συστήματος, παρατηρείται ένας εξαιρετικά ανησυχητικός πολλαπλασιασμός μη κρατικών οντοτήτων με διεθνή δράση, οι οποίες όχι μόνον οικειοποιούνται σημαντικό μέρος της εξουσίας και των αρμοδιοτήτων που ανήκαν παραδοσιακώς στο δημοκρατικώς οργανωμένο κράτος.  Αλλά,  επιπλέον, φθάνουν ν’ ασκούν ισχυρό -από πλευράς επερχόμενων κυρώσεων- έλεγχο πάνω σ’ αυτό τούτο το δημοκρατικώς οργανωμένο κράτος.  Αυτή η «αθέμιστη» γέννηση και δράση των κατά τ’ ανωτέρω μη κρατικών οντοτήτων, θίγει την ουσία της ίδιας της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, ως συστήματος δημοκρατικής οργάνωσης κάθε κράτους, αφού δίχως δημοκρατικώς νομιμοποιημένα όργανα άσκησης εξουσίας δεν είναι καν νοητή η εφαρμογή των αρχών της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. 

4. Και ο τέταρτος κίνδυνος αφορά τον πυλώνα του Κοινωνικού Κράτους, το οποίο συνθέτει μια conditio sine qua non για την διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και αποτελεί, δίχως αμφιβολία, αναπόσπαστο τμήμα όχι μόνο της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, αλλ’ αυτού τούτου του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.  Η, ευκρινώς παρατηρούμενη στην εποχή μας, φθίνουσα πορεία του Κοινωνικού Κράτους Δικαίου δημιουργεί, από την ίδια της την φύση, εξαιρετικά «τοξικό» κίνδυνο υπονόμευσης της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. 

Και καταλήγει:

 Τούτο είναι το αναγκαίο συμπέρασμα, το οποίο προκύπτει εκ του ότι η καταγωγή και η ιδιοσυστασία της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας προϋποθέτουν ένα γνησίως φιλελεύθερο -και όχι ακραίως νεοφιλελεύθερο- πρότυπο οικονομικής οργάνωσης.  Και τούτο διότι τα ακραίως νεοφιλελεύθερα πρότυπα ευνοούν ένα είδος επικυριαρχίας του «οικονομικού» επί του «θεσμικού», η οποία υποσκάπτει τα θεμέλια της δημοκρατικής αρχής και, συνακόλουθα, της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας.

Βλέπουμε λοιπόν ότι οι επισημάνσεις του είναι σημαντικές και οι φόβοι του για το σύστημα που υπερασπίζεται σημαντικοί. Μόνο που αποσιωπά την κύρια αιτία.

Ας δούμε την αλληλουχία των γεγονότων σύμφωνα με τη λογική τους. Για να "προοδεύσουμε" πρέπει να υπάρχει ανάπτυξη της παραγωγικής βάσης, "να μεγαλώσει η πίτα" έτσι ώστε όλοι να πάρουν το μερίδιο τους. Μόνο που οι ισχυρότεροι, το κεφάλαιο και δη το μεγάλο και ειδικότερα τα μονοπώλια και το συνασπισμένο χρηματιστικό, απολαμβάνουν ολοένα μεγαλύτερου μεριδίου και η ανισοκατανομή επιβάλλεται δια της ισχύος τους. Μια ισχύς που απαιτεί έναν ιδιότυπο «κυβερνητικό  δεσποτισμό» για να επιβληθεί, ολοένα εντεινόμενο όσο αυξάνονται οι αντιθέσεις, ώστε να επιβάλλεται θεσμικά και να αποκρούονται οι όποιες αντιστάσεις των κάτω, που είναι οι μόνιμα χαμένοι.

Εξαιτίας των αντιστάσεων αυτών πρέπει όχι μόνο να υποσκαφτεί η νομοθετική λειτουργία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αλλά και να υπάρξει ραγδαία ποιοτική υποβάθμιση και μείωση της κανονιστικής εμβέλειας του κανόνα δικαίου με απόλυτη υποβάθμιση της δικαστικής προστασίας και μετατροπής της δικαστικής "εξουσίας" σε θεραπαινίδα της εκτελεστικής-κυβερνητικής εξουσίας. Οι επανειλημμένες αποφάσεις για τη συνταγματικότητα των μνημονίων αλλά και των μνημονιακών νόμων (πλην αυτών που θίγουν τα συμφέροντα των δικαστών) το αποδεικνύουν εμπράκτως.

Όσο περισσότερο λοιπόν ισχυροποιείται το κεφάλαιο τόσο τα εθνικά όρια δράσης του τού  γίνονται στενός κορσές ενώ η ίδια η παραγωγική διαδικασία που το τρέφει δημιουργεί ολοένα νέες ανάγκες. «Στη θέση των παλιών αναγκών, που ικανοποιούνταν από τα εθνικά προϊόντα, μπαίνουν καινούργιες ανάγκες που για να ικανοποιηθούν απαιτούν προϊόντα των πιο απομακρυσμένων χωρών και κλιμάτων. Στη θέση της παλιάς τοπικής και εθνικής αυτάρκειας και αποκλειστικότητας, μπαίνει μια ολόπλευρη συναλλαγή, μια ολόπλευρη αλληλεξάρτηση των εθνών».

Περιορίζοντας αυτή τη διαδικασία υποσκάπτεις το δεύτερο βασικό νόμο του καπιταλισμού που είναι ο ανταγωνισμός των κεφαλαίων.

Η προστασία αυτής της διαδικασίας, παρά τις επιμέρους αντιθέσεις, συγκρούσεις, περιορισμούς που στόχο έχουν πάντα τον αντίπαλο ανταγωνιστή (κεφαλαιοκράτη, κεφάλαιο, ιμπεριαλιστικό κέντρο κλπ) απαιτεί την όσο το δυνατόν απρόσκοπτη και ανεπηρέαστη από άλλα κοινωνικά συμφέροντα διαδικασία, γεγονός που οδηγεί σε "Αυτή η «αθέμιτη» γέννηση και δράση των κατά τ’ ανωτέρω μη κρατικών οντοτήτων" ως σίγουρο μέσο εξασφάλισης δια της κατάργησης προηγούμενων δομών και δημιουργίας νέων, που εξασφαλίζουν την άμεση επικυριαρχία τους, πλήρως αποστειρωμένη από τις επιδράσεις του λαϊκού παράγοντα, που πιθανώς ως ένα βαθμό η αστική δημοκρατία επιτρέπει.

  Οι τεράστιες πλανητικές συγκρούσεις που φέρνει ο γιγαντισμός των κεφαλαίων και τα ανταγωνιστικά συμφέροντα τους προϋποθέτουν ως λειτουργικά καύσιμα α) να αντιστραφεί η τάση για μείωση του μέσου ποσοστού κέρδους και β) να διευρυνθεί όσο γίνεται περισσότερο στην "έδρα" του το πεδίο δράσης του. Αυτό έχει ως συνέπεια και το κοινωνικό κράτος και οι δημόσιες λειτουργίες του να μετατρέπονται σε αρένα δράσης και απόσπασης ισχύος από το κεφάλαιο αλλά και περιορισμό των ανταποδοτικών πλευρών του για την εξομάλυνση ακραίων ανισοτήτων αλλά και χρήσιμων λειτουργιών στην αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού, ώστε πρόσθετοι πόροι να μεταφερθούν στο κεφάλαιο.

Με λίγα λόγια. Το να επισημαίνεις είναι καλό, το να αποκρύπτεις τις πραγματικές αιτίες δείχνει είτε μυωπία είτε συγκεκριμένη κοινωνική και πολιτική στράτευση.

Για όλους τους παραπάνω λόγους η λύση στην υπόσκαψη και ακύρωση της αντιπροσωπευτικής αστικής δημοκρατίας δεν είναι "ότι η καταγωγή και η ιδιοσυστασία της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας προϋποθέτουν ένα γνησίως φιλελεύθερο -και όχι ακραίως νεοφιλελεύθερο- πρότυπο οικονομικής οργάνωσης." Λύση δεν είναι η επιστροφή σε μια παλιότερη, δήθεν "αθώα" εποχή, γιατί το μόνο που θα επιτευχθεί θα είναι μια επανάληψη της ίδιας εξέλιξης.

Η λύση λοιπόν είναι κάτι βαθύτερο, γενικότερο και φυσικά ριζικότερο. Πέρα από την καθημερινή πάλη για αντίσταση στον ευτελισμό της και στον περιορισμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων, η λύση προϋποθέτει τον όρο ανατροπής των συνθηκών που τα γεννούν. Προϋποθέτει την γενικότερη κοινωνική μετατροπή όπου τη θέση της αστικής δημοκρατίας και της απόλυτης ισχύος και επικυριαρχίας του κεφαλαίου θα πάρει η εργατική δημοκρατία που θα καταλύσει τις συγκεκριμένες παραγωγικές σχέσεις και θα εξασφαλίσει την ελευθερία του εργαζόμενου ανθρώπου.

 Αλέξανδρος Καπακτσής