Αν σχεδιάζεται το όνειρο έτσι να σχεδιάζονται και τα σχολεία



Αν σχεδιάζεται το όνειρο έτσι να σχεδιάζονται και τα σχολεία
Βλέποντας πρόσφατα φωτογραφίες σχολείων παλιότερων εποχών μας γεννήθηκαν αυθόρμητα ερωτήματα σε σχέση με τη σχέση του χώρου με τη παιδαγωγική σε συνάρτηση με τις κυρίαρχες επιδιώξεις για το ρόλο της εκπαίδευσης.
Αν σκεφτεί κάποιος από τη σκοπιά της ανατροπής αυτής της κοινωνίας των κοινωνικών ανισοτήτων και της οικοδόμησης μιας κοινωνίας των "ίσων" και των "διαφορετικών" ποια σχολεία, με ποιο περιεχόμενο και με ποια μορφή θα διαμορφωθούν για αυτή την επιδίωξη;

Δεν έχουμε απαντήσεις. Σταχυολογούμε κάποιες προτάσεις-ιδέες που γεννιούνται σε αυτή την κοινωνία που ζούμε και φέρει το βάρος των αμαρτιών της.

  Στην πτυχιακή εργασία της Μαρίας Γαϊτανίδη διαβάζουμε: «Ό,τι θέλεις να εισάγεις αύριο στην κοινωνία φρόντισε να το εισάγεις σήμερα στο σχολείο» (Wilhelm Humboldt) και «ότι θέλεις να εισάγεις σήμερα στο σχολείο φρόντισε να το εισάγεις πρωτίστως στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών» (Friedrich Schneider). Η κρίση του παραδοσιακού σχολείου επιβάλλει αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε να δοθεί «χώρος» και χρόνος στον εκπαιδευτικό να ασκήσει το παιδαγωγικό του έργο υπερβαίνοντας τον παραδοσιακό ρόλο του μεταδότη της γνώσης. Πέρα, όμως, από τον καινοτόμο εκπαιδευτικό και τα καινοτόμα προγράμματα που χρειάζεται το νέο σχολείο, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η αρχιτεκτονική των σχολικών χώρων έχει μεγάλη παιδαγωγική σημασία στην ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.


Ο σχολικός χώρος δεν είναι ένα σύνολο από τοίχους, πόρτες και παράθυρα. Είναι το πεδίο εκπαίδευσης και εκμάθησης των παιδιών μας, όπου μεταξύ χώρου και χρήστη αναπτύσσεται μία διαλεκτική σχέση. Αυτήν τη σχέση καθορίζουμε - αν και σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας - όλοι όσοι εμπλεκόμαστε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα διάφορα στάδια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, συστατικό στοιχείο της οποίας αποτελεί και η σχολική στέγη. Είναι γεγονός ότι τα σχολικά κτίρια βρίσκονται σε συνάφεια με τον τόπο, το χρόνο, με τις παιδαγωγικές αντιλήψεις και τους σκοπούς του εκπαιδευτικού συστήματος της περιόδου που αυτά ανεγείρονται. Είναι φανερό πως στη σημερινή διαπολιτισμική κοινωνία που ζούμε, η αντίληψη και οι στόχοι που πρέπει να υπηρετήσει το σύγχρονο, το ανοιχτό, το πολυπολιτισμικό σχολείο με την πληθώρα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σχετίζονται απόλυτα όχι μόνο με τα προγράμματα και τις μεθόδους διδασκαλίας αλλά και με την αρχιτεκτονική των σχολικών κτιρίων. « Έτσι χώρος και προγράμματα διασυνδέονται αναγκαστικά στο σχολείο, το ένα προϋποθέτει το άλλο ...»

Κάθε εποχή ανάλογα με το πνεύμα που εξέφραζε είχε και το δικό της τύπο σχολείου, ο οποίος ιστορικά καθοριζόταν από την τρέχουσα οικονομικοπολιτική κατάσταση. Η φεουδαρχία, για παράδειγμα, είχε το δικό της σχολείο, η εκκλησία το ίδιο. Ο καπιταλισμός γέννησε έναν άλλο τύπο σχολείου με μια ουμανιστική φλυαρία για να κρύβει την κοινωνική του δειλία και να εκφράζει τον επιθεωρητισμό. Ήταν το σχολείο με τα ψηλά παράθυρα, τους επιβλητικούς τοίχους και τα ψηλά ταβάνια. Με τους τετραγωνισμένους και αυστηρά προδιαγεγραμμένους χώρους.

Σήμερα, μιλάμε για ένα διαφορετικό σχολείο, το οποίο πρέπει είναι εργαλείο ανάπτυξης, ένα σχολείο αισθητικής διαμόρφωσης του παιδιού. Ένα σχολείο που θα μεταφέρει μια καινούργια αντίληψη και θα αναπτύσσει την κοινωνική συνείδηση.

Εξυπηρετεί τον παιδαγωγικό στόχο του σχολείου η αρχιτεκτονική των σχολικών κτιρίων;

Η απάντηση που δίνει ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αρχιτέκτονας και κοινωνικός ψυχολόγος είναι ότι δεν τον εξυπηρετεί. Εξυπηρετούσε αντίθετα στόχους και ρόλους που υπήρχαν πριν 110 χρόνια. Όχι πάντως τους στόχους, που τίθενται σήμερα.

Το σχολείο δεν είναι ελκυστικό για τους μαθητές και σε αυτό μεγάλο ρόλο παίζει το κτίριο. «Τα κτίρια, με την σημερινή τους μορφή δεν έχουν σχέση – σημειώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ – με την παιδική ηλικία. Τόσο ο σχεδιασμός τους όσο και οι εντυπώσεις ή οι συνειρμοί, που προκαλούν δεν αντιστοιχούν στην παιδική ηλικία. Δεν ξέρω ποιος θα δει ένα σχολικό κτίριο και θα καταλάβει ότι είναι για παιδιά. Είναι ενδεικτική η ομοιομορφία των σχολικών κτιρίων, ανεξάρτητα από την ηλικία των παιδιών. Επίσης, ο χώρος του σχολικού κτιρίου δεν έχει σχέση με τα μαθήματα που διδάσκονται. Γι’ αυτό και όλα διδάσκονται με τον ίδιο τρόπο, διότι δεν υπάρχει λόγος που να συσχετίζει τον χώρο με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης»

  Ποιος αφαίρεσε τις αίθουσες από αυτό σχολείο; Σε κάποιες χώρες, όταν αναφέρονται στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι πολύ πιθανόν να εννοούν και τη λειτουργία σχολείων χωρίς τις παραδοσιακές αίθουσες διδασκαλίας.
Η κυβέρνηση της Δανίας τόλμησε, από το 2005, να προωθήσει ένα ανάλογο καινοτόμο σχέδιο για τη μεταρρύθμιση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με τη δημιουργία ενός σχολείου που κάνει αρκετούς εκπαιδευτικούς και μαθητές, ανά τον κόσμο, να το παρατηρούν έκπληκτοι.
Πρόκειται για το Κολέγιο Ørestad της Κοπεγχάγης : ένα πρωτότυπο σχολείο που σχεδιάστηκε για να ενισχύσει τις καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους της νέας χιλιετίας, την ανάπτυξη της αυτοκατευθυνόμενης μάθησης και τις καινούργιες ιδέες που εγκαθιδρύει η παγκόσμια οικονομία.
Το πρώτο βήμα για τη δημιουργία του «εκκεντρικού» σχολείου ξεκίνησε από την αρχιτεκτονική του. Το δανέζικο αρχιτεκτονικό γραφείο 3XN ανέλαβε το σχεδιασμό του και αποκάλυψε μια ριζοσπαστική πρόταση, δημιουργώντας ένα πρωτόγνωρο περιβάλλον μάθησης.

Ο εσωτερικός χώρος του σχολείου έχει οργανωθεί γύρω από μια τεράστια κεντρική σκάλα κι ένα φωτεινό αίθριο. Αν παρατηρήσεις νηφάλια την αρχιτεκτονική του, θα δεις ότι ο κεντρικός όροφος έχει το σχήμα ενός μπούμερανγκ, ενώ ο τρόπος που αναπτύσσονται οι περιστρεφόμενες πλάκες του δαπέδου, εκτός του ότι ανακαλεί το διάφραγμα μιας φωτογραφικής μηχανής, δημιουργεί τέσσερις διαφορετικές ζώνες μάθησης.
Με δυο λόγια, οι αρχιτέκτονες αξιοποίησαν τις έννοιες της διαφάνειας και της ευελιξίας, όχι για να εντυπωσιάσουν, αλλά για να συνδέσουν την αρχιτεκτονική με την νέα παιδαγωγική πρακτική της εξατομικευμένης και διεπιστημονικής μάθησης.

Το παμπάλαιο εργοστασιακό μοντέλο σχολείων με τις ενσωματωμένες σχολικές αίθουσες-κουτιά αντικαθίσταται από ένα ευέλικτο περιβάλλον με ποικίλους χώρους που ο ένας διαχέεται μέσα στον άλλον. Το νέο κτίριο προωθεί την αντανακλαστική, συνεργατική μάθηση, μιμούμενο τον τρόπο που οι έφηβοι σκέφτονται, μαθαίνουν και κοινωνικοποιούνται.
Αρκεί μια καθημερινή βόλτα στους χώρους του σχολείου για να δει κάποιος, κατεβαίνοντας τη σπειροειδή ξύλινη σκάλα που συνδέει τους διαφορετικούς χώρους, τους μαθητές να συζητούν τα μαθήματά τους καθισμένοι σε πορτοκαλί πουφ, στις εξειδικευμένες ζώνες μάθησης.
Δεν είναι καθόλου περίεργο, επίσης, να συναντήσει δίπλα στο κινηματογραφικό συνεργείο μιας ομάδας φοιτητών που δουλεύει το τελευταίο της κινηματογραφικό σχέδιο, μια ομάδα μαθητών να τεμαχίζει βατράχια στο μάθημα ανατομίας. Υπάρχουν ελάχιστες παραδοσιακές αίθουσες διδασκαλίας και πουθενά το γραφείο διευθυντή.
«Ο σχεδιασμός του κτιρίου ενθαρρύνει τους καθηγητές να οργανώνουν μαθήματα που να αφορούν περισσότερο τους μαθητές», εξηγεί ο διευθυντής του σχολείου Allan Anderson. Και καταλήγει : «Στόχος μας είναι οι εκπαιδευτικοί να μιλούν πολύ λιγότερο και οι μαθητές να δουλεύουν, ελπίζουμε, πολύ περισσότερο, με πιο ενεργό τρόπο, καλύτερη επικοινωνία και με περισσότερες δυνατότητες για ανταλλαγή γνώσεων».

Προσφάτως το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων, του οποίου Επιτροπή έχει την υπεύθυνη να εντοπίζει τα εκπαιδευτικά κτίρια με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, επέλεξε 12 καινοτόμα και σχεδιασμένα με πρωτότυπο τρόπο, σχολεία,  τα οποία βραβεύθηκαν με τα  φετινά Education Facility Design Awards.

Το CNNi μίλησε με τον διευθυντή της επιτροπής (AIA Committee on Architecture for Education), John Dale με σκοπό να δώσει πληροφορίες σχετικά με το πόσο σημαντική είναι η μάθηση σε σχολεία/πανεπιστήμια με προσεγμένο και καινοτόμο design.

Μείζονος σημασίας το χρώμα


«Το χρώμα είναι εξαιρετικά σημαντικό. Έχουν διεξαχθεί αρκετές έρευνες και έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες σχετικά με το πώς συγκεκριμένα χρώματα έχουν την ικανότητα να διεγείρουν. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, είμαστε πιο συντηρητικοί όσον αφορά το χρώμα, ειδικά με τα τυπικά δημόσια σχολεία, διότι πιστεύουμε πως οι έντονες και φωτεινές αποχρώσεις μπορεί να αποσπούν την προσοχή των μαθητών και να τους δημιουργούν μια υπερκινητικότητα».

«Ύστερα όμως, επισκέπτεσαι την Ευρώπη και παρατηρείς σχολεία με τόσο χρώμα! Είναι εντυπωσιακότατα περιβάλλοντα για μάθηση και δεν έχουν δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα. Έτσι κατάλαβα, πως έχουμε πολλά να μάθουμε ακόμα» δήλωσε ο John Dale.

Η σημασία του εξωτερικού χώρου


«Η διεξαγωγή μαθημάτων τόσο σε εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς χώρους, είναι αρκετά σημαντική με τους περισσότερους εκπαιδευτικούς να το αντολαμβάνονται πλήρως. Το εφαρμόζουν και ζητούν από τους μαθητές να έχουν γνώση του περίγυρού τους».

«Ο συνδυασμός μικρών και περιορισμένων χώρων σε εξωτερικό περιβάλλον, δίνει στον εκάστοτε καθηγητή τη δυνατότητα εναλλαγής εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος. Αυτή η δυνατότητα δίνει στους μαθητές την ελευθερία της επιλογής για πού θα ήθελαν να παρακολουθήσουν ένα μάθημα».

Δεν μαθαίνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο


«Το κάθε παιδί μαθαίνει με διαφορετικό τρόπο. Για το λόγο αυτό εργαζόμαστε συνεχώς πάνω στα διαφορετικά μαθησιακά περιβάλλοντα, με σκοπό να δημιουργήσουμε διαφορετικές εγκαταστάσεις σε κάθε σχολείο, ώστε η μάθηση να είναι επιτυχής».

«Ένα παράδειγμα είναι οι κατακόρυφοι κήποι, οι οποίοι μπορούν να δημιουργηθούν ακόμη και σε σχετικά μικρούς χώρους. Υπάρχει ένας καθηγητής στο Μπρονξ ο οποίος επισκέπτεται διάφορα σχολεία και τα βοηθά να βρουν τρόπους να δημιουργήσουν κήπους σε πολύ μικρούς και στενούς χώρους».

Οι παγκόσμιες αρχές πρέπει να συμβαδίζουν με τις τοπικές συνθήκες


«Λόγω του διαδικτύου και της παγκοσμιοποίησης υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές όσον αφορά τη δομή ενός σχολείου, οι οποίες είναι αποδεκτές από όλους. Όμως, όταν έρχεται η στιγμή να σχεδιάσουμε πρέπει να έχουμε στο νου μας την περιοχή στην οποία θα χτιστεί το σχολείο».

Για παράδειγμα, ένα σχολείο στη μικρή πόλη Roldán της Ισπανίας, είναι καλυμμένο από πράσινη μοκέτα ώστε να προστατεύεται από τις έντονες βροχές της περιοχής.

Οι εγκαταστάσεις για παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι οι ιδανικότερες


«Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να πάρουμε μαθήματα από σχολεία τα οποία είναι σχεδιασμένα αποκλειστικά για παιδιά με ειδικές ανάγκες, τα οποία είναι καλύτερα και πολύ επιτυχημένα. Όταν ερευνήσεις περισσότερο πάνω σε τέτοια σχολεία, θα αντιληφθείς πως είναι δομές, οι οποίες θα έπρεπε να υπάρχουν σε όλα τα σχολεία».

Η σύνδεση με την κοινωνία


«Κάποια από τα πιο καλά σχεδιασμένα σχολεία, έχουν εγκαταστάσεις οι οποίες είναι και προσιτές από πολίτες. Για παράδειγμα, ένα αμφιθέατρο ή ένα γυμναστήριο. Αυτό φανερώνει μια ιδανική οργάνωση».

Εκσυγχρονισμός των μαθησιακών περιβαλλόντων


«Πολλά σημερινά σχολεία έχουν ακόμη το πρότυπο του 19ου αιώνα. Πρόκειται για μεμονωμένες αίθουσες διδασκαλίας, οι οποίες έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται μόνο με έναν τρόπο, που φυσικά, αυτό δεν πρόκειται να δουλέψει στη σημερινή εποχή».

Δημιουργία εξειδικευμένων χώρων



«Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα είναι να σκεφτούμε πόσο χρόνο μπορεί να ξοδέψει ένας μαθητής σε έναν συγκεκριμένο χώρο που θα του διατεθεί. Εάν σκεφτείτε για παράδειγμα το περιβάλλον ενός πανεπιστημίου, θα δείτε πως οι πιο εντυπωσιακοί χώροι είναι αυτοί που βρίσκονται μεταξύ τους οι φοιτητές (π.χ καφετέρια ή βιβλιοθήκη)».





                                                                          Χρήστος Αειβάτης



Πηγή: Science in School - Συγγραφέας: Γιώργος Καρουζάκης, ΕΡΤ,  CNN Φωτογραφίες και πληροφορίες από: Back to school: Design lessons from the world's smartest education centers


Σχόλια

Δημοσίευση σχολίου